Rumunski kopljanici

BEOGRAD – U okviru srpsko-rumunske vežbe „Air Solution 2013“ na aerodrom Batajnica juče su sletela dva MiG-a 21 rumunskog ratnog vazduhoplovstva. Danas o gostima.

Svoje prve lovce-presretače tipa MiG-21 Rumunija je nabavila 1962. godine a prvi avioni u kojima su bili sovjetski piloti sleteli su na aerodrom Deveselu 12. februara iste godine. Te godine u Rumuniju je stiglo 12 aviona verzije MiG-21F-13 a oni su privremeno dodeljeni 91. lovačkom puku u bazi Caracal. Kasnije su postali deo 93. lovačko avijacijskog puka u bazi Giarmata. Do 1990. godine nabavljeno je ukupno 316 aviona i to: 24 MiG-21F-13, 38 MiG-21PF, 52 MiG-21PFM, 12 MiG-21R, 66 MiG-21M, 74 MiG-21MF/MF-75, 4/3 MiG-21U-400/600, 11 MiG-21US i 32 MiG-21UM.

1992. godine rumunsko ratno vazduhoplovstvo definisalo je taktičko-tehničke zahteve za modernizaciju svojih aviona verzija MiG-21M, MF, MF-75 i UM (proizvedenih u periodu 1970-1980). Zahtevi za ponudu su poslati na adrese firmi za koje se smatralo da mogu da obave posao. Ponudu su dostavile firme Elbit (Izrael), GEC-Marconi (UK), Israel Aircraft Industries, MAPO-MiG (Rusija) i Thompson-CSF (Francuska). Pobednik tendera je bio izraelski Elbit i ugovor od 358 miliona dolara za modernizaciju 110 aviona potpisan je 1993. godine. Moramo reći da su Rumuni i Izraelci uradili modernizaciju bez dozvole i kosultovanja sa originalnim projektantnom i proizvođačem čime su izgubili svaku tehničku podršku i garancije Rusa. Projekat je vodio Elbit a izvođač radova je bio rumunski remontni zavod Aerostar iz Bakaua koji je od 1970. godine remontovao avione tipa MiG-21.
 

Prilikom modernizacije akcenat je stavljen na novi savremeni radar, elektronsku opremu i naoružanje. Ako posmatramo tehnološki aspekt ovog posla Rumunija je itekako imala koristi tako što je ušla u kooperaciju sa poznatom i renomiranom firmom, remontni zavod je dobio strogu kontrolu kvaliteta, rumunski stručnjaci su ovladali savremenom avionikom i naoružanjem. Rumunsko RV dobilo je borbeno moćniji avion sa većim mogućnostima dejstva po ciljevima kako u vazduhu, tako i na zemlji. Treba reći i da je modernizacija imala i loše strane a to je pre svega što je motor ostao isti pa su tako ostale i iste manevarske sposobnosti. Ostale su i druge mane ovog aviona npr. mali dolet i borbeni radijus a na lovačku varijantu nisu integrisane rakete vazduh-vazduh srednjeg dometa čime nisu iskorišćene pune sposobnosti ugrađenih radara. Avioni su nakon modernizacije nazvani Lancer (kopljanik).
 

Modernizacijom su nastale tri verzije modernizovanih aviona – prva je jurišni avion Lancer-A, zatim dvosed Lancer-B i lovački avion Lancer-C. Prvi je poleteo Lancer-A 22. avgusta 1995. Ova verzija je uvedena u naoružanje 1997. i ukupno je na ovaj standard modernizovan 71 avion (34 MiG-21M, 30 MiG-21MF i 7 MiG-21MF-75) a poslednja 4 aviona su isporučena 2000. godine. Dvosed Lancer-B vinuo se u nebo 6. maja 1996, modernizovano je 14 aviona MiG-21UM a isporučivani su u periodu od 1997-2002. Lovac Lancer-C je imao prvi let 6. novembra 1996, prvi od 26 aviona (2 MF i 24 MF-75) je primljen u upotrebu 1997. a poslednjih pet 2002. godine. U periodu od 1997. do danas srušila su se tri aviona Lancer-A, dva Lancer-B i šest Lancera-C, ukupno dakle 11. Kako je vreme prolazilo broj aviona se smanjivao usled isteka resursa i životnog veka pa je danas na brojnom stanju ukupno 68 aviona a u operativnoj  upotrebi oko 30 aviona.
 

Verzije imaju zajedničke sisteme a postoje i razlike koje su primerene nameni aviona. Sve verzije su dobile:
– elektrooptički gornji pokazivač (HUD-Head Up Display) tipa ‘’Elbit’’ Elop-921
– jedan monohromatski donji pokazivač (MFD) i jedan višenamenski kolor donji pokazivač (MFCD) (Lancer-A je dobio samo jedan kolor MFCD)
– sistem HOTAS komandi (Hands on throttle and Stick), u prevodu ruke na ručici gasa i pilotskoj palici, čime se smanjuje opterećenje pilota u borbi
– sistem DASH (Display and sight system) na kacigi pilota koji prikazuje vitalne taktičke informacije (navigacija, parametre leta, pretnje, status naoružanja) bez gledanja kroz elektrooptički gornji pokazivač
– hibridni navigacijski sistem LISA-4000EB sa inercijalnim navigacijskim sistemom uz dodatak sistema globalne navigacije (GPS)
– sistem za radionavigaciju koji se sastoji od prijemnika VOR/ILS (VHF Omnidirectional Range)/ILS (Instrumental Landing System) tipa ‘’Bendix-King’’ KNR-634A i 706A i transponder DME (Distance Measuring Equipment) tipa ‘’Bendix-King’’ KDM-DME
– sistem svoj-tuđ (IFF – Identification Friend or Foe) tipa IFF Plessey
– radio stanice ARC-430 i ARC-435
– signalizator radarskog ozračenja SPS-20V2 sa 4 antene
– dva bacača mamaca sa po 15 IC mamaca ili sa po 30 radarskih patrona
– sistem za snimanje parametara leta SAIMS
– sistem za upozorenje pilota o problemima u letu, kombinovano glasom, optički na HUD-u i svetlosnim signalom
– magistrala podataka otvorene arhitekture MIL-STD-1553B za integraciju avionike i za integraciju naoružanja
 

Ostali sistemi su ostali kao i kod verzija MiG-21M/MF/MF-75/UM i tako je olakšan prelazak sa običnih na modernizovane avione. Jurišnik Lancer-A i dvosed Lancer-B su dobili radarski daljinomer Elta El/M-2001B koji daje podatke o razdaljini do ciljeva na zemlji. Lancer-A ima i kontejner Litening sa napadno-navigacijskim sistemom koji se sastoji iz infracrvenog sistema za osmatranje prednje polusfere (FLIR), laserskog daljinomera, laserskog obeleživača ciljeva i inercijalnog navigacijskog sistema. Manji deo aviona Lancer-A osposobljen je i za nošenje kontejnera ARP sa foto-izviđačkom opremom. Tu su i dva kontejnera sa ometačima za protivelektronska dejstva Elta EL/L-8202.

Lovac Lancer-C dobio je višenamenski Impulsno-Doplerski radar Elta El/M-2032 koji omogućava mapiranje terena i koji ima domet od 60 km za cilj veličine lovca u prednjoj polusferi i 35 km u zadnjoj polusferi, koji omogućava istovremeno praćenje 8 ciljeva u vazduhu a ima i mogućnost otkrivanja ciljeva na kopnu i moru. Podaci primljeni od radara se prikazuju na gornjem i donjem pokazivaču.
 
Od naoružanja treba istaći sledeće:

Jurišnik Lancer-A ima integrisane: – infracrveno vođene bombe Elbit ‘’Opher’’ od 227 i 454 kg (modifikovane bombe Mk 82 i 83)
– laserski vodjene bombe IAI MBT ‘’Griffin’’ mase 227 kg (modifikovana bomba Mk 82)

Lovac Lancer-C je dobio: – izraelske infracrveno samonavođene rakete vazduh-vazduh Python 3 dometa do 15 km
– francuske infracrveno samonavođene rakete vazduh-vazduh Matra R.550M Magic II dometa do 15 km
– ruske infracrveno samonavođene rakete vazduh-vazduh R-73E dometa do 30 km