Slovački MiG-ovi za Srbiju?

Početkom septembra ove godine Slovačka, Češka i Švedska potpisale su pismo o namerama u kome su se složili da sarađuju u korišćenju borbenih aviona Gripen. To je otvorilo vrata za potencijalnu nabavku ovog aviona od strane slovačkih vazduhoplovnih snaga. Švedsko ministarstvo odbrane je saopštilo da potpisivanje ovog pisma može rezultirati tesnoj saradnji u kontroli vazdušnog prostora između Češke i Slovačke.

Slovački ministar odbrane je lokalnim medijima u nekoliko navrata saopštio da je švedski borbeni avion Gripen najozbiljniji kandidat za zamenu flote ruskih lovaca MiG-29 slovačkog RV. Takođe, iako je Gripen maltene izabran kao novi borbeni avion ipak će se ići na otvoreno nadmetanje tj. tender.

Pretpostavlja se da bi Slovačka iznajmila avione kao što su to uradile Češka i Mađarska, 8 do 12 komada na period od 10-15 godina, počevši možda već od 2016. Pregovori o iznajmljivanju Gripena između Slovačke i Švedske traju od početka ove godine a treba reći da slovački piloti već neko vreme posećuju češku vazduhoplovnu bazu Pardubice gde se nalazi simulator za Gripen koji po potrebi može biti i simulator drugih savremenih borbenih aviona.

Podsetimo, Češka je 2005. godine primila prvi od 12 jednoseda JAS-39C i dva dvoseda JAS-39D a u maju ove godine je produžila iznajmljivanje ovih aviona do 2027. godine. Avioni se baziraju u 21. taktičkoj vazduhoplovnoj bazi Časlav u sastavu 211. taktičke eskadrile. Upravo je sa ovom eskadrilom slovačka 1. borbena eskadrila ostvarila značajnu saradnju. Treba reći i da su Šveđani osnovali takozvani Gripen User Group gde države koje koriste borbeni avion Gripen sarađuju po pitanju logistike i iskustava u korišćenju ovog aviona. Švedska danas upotrebljava oko 88 aviona Gripen s tim što je još 24 aviona uskladišteno. Pretpostavka je da bi Slovačkoj bili iznajmljeni upravo avioni koji nisu aktivni.

Slovački MiG-ovi

Slovačke vazduhoplovne snage su nakon osamostaljenja države 1. januara 1993. pored borbenih aviona MiG-21, Su-22 i Su-25 nasledile i 10 sovjetskih lovačkih aviona MiG-29 od kojih 9 jednoseda MiG-29A (9-12A) i jedan trenažni dvosed MiG-29UB (9-51). Prvi avioni su u vazduhoplovnu bazu Sliač sleteli 9. decembra a poslednji 29. decembra 1992. U periodu 1994/95. Slovačka je na ime ruskog duga primila u upotrebu još 14 aviona MiG-29 od kojih 12 jednoseda 9-12 (dakle ne izvozne 9-12A nego originalne sovjetske 9-12) i dva dvoseda 9-51.

Do 2004. godine u udesima su izgubljena tri aviona. Iako je 15. aprila 2003. pristupila NATO, Slovačka je odlučila da u upotrebi zadrži MiG-ove 29 kao perspektivne avione koji su kasnije uvršteni u NATO integrisani sistem PVO – NATINADS u kojem Slovačka i danas učestvuje sa dva borbena aviona. 24. novembra 2004. godine sa ruskom kompanijom RSK MiG potpisan je ugovor vredan 78 miliona dolara o remontu i modernizaciji 12 slovačkih aviona, dva MiG-29A, osam MiG-29 9-12 i dva dvoseda MiG-29UB. Cena modernizacije je umanjena jer je još uvek postojao ruski dug prema Slovačkoj iz vremena SSSR. Posao je uz rusku pomoć odrađen u slovačkom remontom zavodu LOTN (Letecké Opravovne Trenčín).

Prvi let modernizovanog aviona obavljen je 1. decembra 2005. a za komandama jednoseda je bio ruski pilot Pavel Vlasov. Nedelju dana kasnije Vlasov poleće i na prvom modernizovanom dvosedu. Modernizacija je obuhvatala ugradnju nove ruske ali i zapadne elektronske opreme. Od ruskih komponenti treba istaći višenamenski kolor pokazivač MFI-54, kontrolna konzola PU-29, upravljački pult PUS-29 za prikaz podataka navigacije i identifikacije, novi elektrooptički gornji pokazivač (HUD) ILS-31 i računar BCVM MKV-03. Zapadna oprema uključuje radio stanicu AN/ARC-210(V), sistem svoj-tuđ (IFF) BAe Systems AN/APX-113, sistemi navigacije Rockwell Collins i to VOR/ILS AN/ARN-147, TACAN AN/ARN-153 i GPS MAGR.

Modernizovani avioni dobili su oznake MiG-29AS za jednosede i MiG-29UBS za dvosede. Prvi avioni predati su na dežurstvo sredinom 2006. a decembra 2007. je završen proces modernizacije. Zbog modernizacije aviona došlo je i do renoviranja vazduhoplovne baze Sliač koja je trajala od maja 2009. do maja 2010. Kao deo modernizacije 2008. su dva aviona ofarbana u novu ‘’digitalnu’’ šemu nazvanu ‘’Cloudcam’’ a koja je razvijena od strane firme Hyper Stealth Biotechnology Corp iz Kanade. Ova šema je usvojena kao nova maskirna šema flote ali se usled nedostatka novca odustalo od nje pa su ofarbana samo dva aviona. Ugovorom je obuhvaćena i ruska garancija za 1200 sati naleta za 12 aviona i ispravnost tehnike od 80% u svakom momentu. Životni vek je produžen na 40 godina ili 4000 sati naleta. Ipak usled teške ekonomske situacije i rezanja vojnog budžeta Slovačke poslednjih godina avioni slabo lete a operativnost je sve manja.

Slovaci su modernizovali i svoj simulator LTV-29 koji je 1996. godine razvijen od strane slovačke firme Virtual Reality Media (VRM) iz Trenčina a koji je uveden u upotrebu marta 1997. Novi simulator LTV-29M je razvila takođe kompanija VRM a radovi na modernizaciji su počeli 2004. Sistem vizuelizacije na starom simulatoru zamenjen je novim domaćim sistemom IMAX 2005 koji obuhvata šest 3D Perceprion SX25i projektora koji prikazuju vazdušni prostor u hemisferi radijusa 3,6 metara i sa vidnim poljem od 180×90 stepeni. Glavni deo modernizacije obuhvata bazu podataka sa realnim mapama konfiguracije zemljišta u Slovačkoj tako da pilot ima simulaciju letenja iznad poznatog terena. Druga faza modernizacije započela je 2006. godine kada su u simulator montirani novi sistemi aviona, kako ruski tako i zapadni. U ovome je učestvovala i firma ‘’Ruska avionika’’ koja je i razvila nove ruske sisteme. Ujedno su na simulatoru unapređeni i zamenjeni električni i elektronski sistemi kako bi se poboljšala pouzdanost i kako bi se podržala nova oprema. Poboljšano je i korišćenje sistema za upravljanje (palica i predale) kako bi sve izgledao sve mnogo realnije.

Prilika za Srbiju?

Stanje lovačke avijacije u Srbiji je odavno već veoma loše, kako što se tiče same tehnike tako i što se tiče kadra. Na vojnoj paradi 16. oktobra ove godine u vazduhu se mogla videti gotovo cela aktivna lovačka avijacija Srbije, dva lovca MiG-29B, jedan dvosed MiG-29UB, jedan lovac-presretač MiG-21bis i dva trenažna dvoseda MiG-21UM. Na Batajnici se nalazi još jedan jednosed MiG-29B koji nije leteo gotovo 4 godine, kao i 10 aviona MiG-21bis Izdelije 75A i tri dvoseda MiG-21UM koji još uvek nisu sasvim otpisani.

Nalet pilota je mali, većina pilota ima preko 40 godina isto kao i iskusni pripadnici vazduhoplovno-tehničke službe. Usled problema obuka mladjih pilota nije na zavidnom nivou a i oni sami nemaju dovoljan nalet za početak obuke na avionu MiG-29. Sve ovo utiče na to da lovačka avijacija sve teže uspeva da izvršava postavljene zadatke a kako vreme prolazi stanje je sve teže.

Tango Six je više puta pisao o stanju lovačke avijacije, hroničnom nedostatku delova, piropatrona za izbaciva sedišta, guma a ove godine svi smo bili svedoci prizemljenja lovačke avijacije na skoro četiri meseca zbog nedostatka akumulatora.

Takođe pisali smo u protekle dve godine i o potencionalnoj nabavci novih aviona kao i o propuštenoj šansi da se remontuju pa možda i modernizuju MiG-ovi 21. Spominjali smo i opciju nabavke polovnih aviona, pre svega mađarskih MiG-ova 29, njihova nabavka nuđena je pre 3-4 godine ali do realizacije nije došlo. Čini se da bi povlačenje slovačkih aviona koje bi trebalo da počne 2016. bila još jedan prilika da se nabave polovni avioni.

Kao što smo već naveli, Slovaci danas u inventaru imaju 10 aviona MiG-29AS i dva dvoseda MiG-29UBS. Dva aviona proizvedena su 1989. a preostalih deset 1992/93. godine. Srbija možda ne bi morala da nabavi svih 12  već nekoliko aviona kako bi lovačka avijacija preživela bar još 10 godina. Ipak, sa produžetkom životnog veka avioni bi uz dodatne remonte i modernizacije mogli da lete do perioda 2029-2033.

Da li će državni i vojni vrh obratiti pažnju na potencijalnu nabavku polovnih slovačkih aviona ostaje da se vidi u narednom periodu.