[FOTO-REPORTAŽA] Obeleženo 30 godina Vazduhoplovstva i Protivvazdušne odbrane nekadašnje Vojske Republike Srpske

Iako Vojska Republike Srpske (VRS) ne postoji još od kraja 2005. godine, u petak 27. maja je na zapadnom, vojnom delu aerodromu Mahovljani kod Banja Luke obeleženo 30 godina od osnivanja Vazduhoplovstva i Protivvazdušne odbrane VRS. Prethodno je u Republici Srpskoj obeležen i 12. maj, dan kada je 1992. formirana Vojska Republike Srpske.

Povodom 30 godina V i PVO VRS sagovornik mnogih medija u Republici Srpskoj bio je pukovnik Milan Stojanović, jedan od članova Organizacijskog odbora za obeležavanje ovog jubileja. On je u svojim izlaganjima izneo mnoštvo interesantnih informacija vezanih za istoriju V i PVO VRS.

Naveo je da su avijacijske jedinice VRS tokom rata 1992-1995. izvršile 1357 borbenih letova sa 933 časa naleta. Helikopterske jedinice imale su 516 borbenih letova, a ukupno su uništena 432 neprijateljska cilja. U više od 6000 letova prevezeno je 11522 ljudi od kojih više od 80 posto ranjenika sa prvih linija fronta, kao i 924 tone različitog tereta.

Stojanović je istakao da je V i PVO VRS dalo poseban doprinos operaciji VRS ‘‘Koridor‘‘, potom operaciji ‘‘Kiseonik‘‘ ili ‘‘12 beba‘‘, kao i tokom neprijateljskih operacija ‘‘Una-95‘‘ i ‘‘Sana-95‘‘. U toku rata 1992-1995. poginulo je 57 pripadnika V i PVO VRS, a 4 se još uvek vode kao nestali. Od ukupnog broja od 61 pripadnika VRS, 31 je bio vojnik, 31 starešina među kojima 11 pilota.

Pukovnik Stojanović je istakao da je prema obaveštajnim podacima komande NATO i pisanja lista Vašington post, V i PVO uništio 32 vazduhoplova NATO, od kojih su neki pali u more ili na teritoriju zemalja u okruženju. Spomenuo je i obaranje 4 hrvatska MiG-a 21, kao i američkog F-16 i francuskog Miraža-2000.

V i PVO VRS formirano je 27. maja 1992. godine, a baš na taj dan ovaj vid VRS izveo je 16 borbenih letova protiv neprijateljskih snaga u rejonu Posavine. Formiranje V i PVO (od 2001. godine RV i PVO VRS) izvršeno je u kasarni ‘‘Krajiških brigada‘‘, u Zalužanima, gde je bila smeštena Komanda V i PVO VRS. Prvi komandant, ujedno i ratni komandant bio je pilot general-major Živomir Ninković koji je za vreme rata izvršavao borbene zadatke leteći na lakom jurišniku Jastreb.

Formiranju V i PVO VRS prethodilo je povlačenje jedinica Jugoslovenske narodne armije (JNA) iz Bosne i Hercegovine koje su imale zadatak da se do 19. maja 1992. godine povuku na teritoriju novoformirane Savezne Republike Jugoslavije. Za formiranje vazduhoplovnih snaga Republike Srpske postojala je dobra osnova, jer su se na aerodromu Mahovljani i helidromu Zalužani, kao i širom teritorije BiH pod kontrolom VRS, našle respektabilne jedinice bivšeg RV i PVO JNA.

VRS je tako nasledila 474. vazduhoplovnu bazu, ojačanu 238. lovačko-bombardersku avijacijsku eskadrilu, 111. helikopterski puk sa 711. protivoklopnom helikopterskom eskadrilom i 780. transportnom helikopterskom eskadrilom, potom 155. raketni puk protivvazdušne odbrane, 51. bataljon za vazdušno osmatranje, javljanje i navođenje (VOJiN), a u sastav V i PVO VRS ušli su i vazduhoplovni zavod ‘‘Kosmos‘‘ u Banja Luci, kao i vazduhoplovni zavod ‘‘Orao‘‘ u Rajlovcu (premeštanje zavoda u Bijeljinu započeto je novembra 1995. godine).

Što se tiče tehnike, V i PVO VRS je u tom trenutku raspolagalo sa 13 jurišnih aviona Orao (11 jednoseda J-22 i dva dvoseda NJ-22), 9 lakih jurišnih aviona Jastreb (7 jednoseda J-21 i dva dvoseda NJ-21), 27 lakih višenamenskih helikoptera Gazela (7 Hi-42 HERA i HO-42 i 20 HN-42M i HN-45M GAMA) i 14 srednjih transportnih višenamenskih helikoptera Mi-8T. Nešto malo kasnije floti se pridružio i jedan školsko-borbeni avion G-4 Super Galeb.

Protivvazdušna odbrana imala je tri diviziona raketnog sistema srednjeg dometa S-75M ‘‘Volhov‘‘, jednim divizionom raketnog sistema srednjeg dometa SA-75 ‘‘Dvina‘‘, tri baterije raketnog sistema srednjeg dometa 2K12 Kub-M. Osim navedenog bio je tu i određeni broj lakih mobilnih raketnih sistema 9K31M Strela-1M, 9K35M Strela-10M i Sava, potom veći broj lakih prenosivih raketnih sistema 9K32M Strela-2M/A, 9K310 Igla-1 kao i protivavionski topovi BOV-3 kalibra 20 mm, M53/59 Praga kalibra 30 mm i Bofors L/70 kalibra 40 mm. Jedinice VOJiN i ARJ PVO raspolagale su sa jednim radarskim sistemom S-600, dva S-605 i tri kompleta S-654, po jednim radarom AN/TPS-63 i AN/TPS-70, nekoliko radara P-12, 4 P-15, jedan P-35 i jednim radarskim visinomerom PRV-11.

Nakon reorganizacije koja je izvršena 28. jula 1992. godine formirana je 92. mešovita avijacijska brigada u čiji sastav su ušli 27. lovačko-bombarderska eskadrila sa jurišnicima Orao, 28. lovačko-bombarderska eskadrila sa Jastrebovima, 11. helikopterski puk koji će nešto kasnije postati 89. mešovita helikopterska eskadrila sa helikopterima gazela i Mi-8T. 474. vazduhoplovna baza promenila je ime u 74. vazudhoplovna baza i pod njenom komandom su se našli aerodromi Mahovljani i Zalužani.

U aeroklubovima su mobilisani avioni Piper PA-18 Super Cub, PZL-104 Wilga, Utva-66, Cessna 172, Utva-75, Zlin-526F, J-20 ‘‘Kraguj‘‘ i An-2 koji su u bazirali na aerodromima Bratunac, Prijedor i Zalužani. Sa ovom tehnikom je formirana 92. laka eskadrila višestruke namene. Sve pomenute jedinice bile su potčinjene 92. mešovitoj avijacijskoj brigade čiji je prvi komandant bio potpukovnik Slobodan Kusturić.

Za zaštitu šireg rejona Banja Luke formirana je 155. raketna brigada PVO, a 1994. i 172. srednji samohodni raketni puk sa tri baterije sistema Kub čiji je zadatak bila PVO rejona Han Pjesak-Pale. Za neposrednu PVO zaštitu Mahovljana i Zalužana služio je 474. artiljerijsko-raketni puk PVO, a zona odgovornosti 51. bataljon VOJiN čija je komanda bila u Banja Luci, prostirala se od Plješevice do Nevesinja.

RV i PVO VRS prestalo je da postoji kada i Vojska Republike Srpske. Zakon o prestanku važenja Zakona o VRS donesen je 28. decembra 2005. sa stupanjem na snagu 1. januara 2006. godine. Novoformirane Vazdušne/Zračne snage Bosne i Hercegovine su od vazduhoplovne tehnike VRS preuzele samo 6 lakih višenamenskih helikoptera Gazela i dva srednja transportna helikoptera Mi-8T.