Sveobuhvatna lista NATO gubitaka iznad SR Jugoslavije i regiona tokom rata 1999. godine

Danas je 22. godišnjica od početka NATO agresije na SRJ. Analizirajmo upotrebu sistema RV i PVO koje je Vojska Jugoslavije koristila u odbrani SRJ od NATO agresije, koja je trajala od 24.03.1999 i završila se 24.06. 1999. Prekid bombardovanja dogodio se 10.06.1999 radi sprovođenja Kumanovskog sporazuma i 11-dnevnog povlačenja Vojske Jugoslavije i policijskih jedinica MUP-a Republike Srbije sa prostora Kosova i Metohije, a radi raspoređivanja NATO snaga pod mandatom UN, po rezoluciji 1244.

Ova analiza obuhvata period od 24.03.1999. kada je proglašeno ratno stanje, do dana 24.06.1999. kada je ukinuto ratno stanje. Akcenat će biti stavljen na rad lovačke avijacije, sistema VOJiN i EI i PED, te raketnih jedinica PVO Neva i Kub. O upotrebi lakih artiljerijsko-raketnih jedinica PVO tokom 1999-te godine je već pisano.

Poseban deo, na samom kraju, biće odvojen za listu letelica NATO pakta, koje su oborene od strane naše PVO ili su usled oštećenja od strane PVO ili iz bilo kog drugog razloga, prijavili vanredne događaje i/ili su morali ranije napustiti tok dejstava ili su nakon sletanja morale ići na opravku usled tehničkih ili drugih problema.

Daleko moćnijoj NATO avijaciji, Vojska Jugoslavije suprotstavila se borbenim sredstvima i sistemima koji su više generacija stariji i koji, uzimajući u obzir i količine, nisu mogli efikasno odbraniti pre svega civilnu i vojnu infrastrukturu zemlje, koja je rušena i uništavana iz dana u dan, iz noći u noć. Odbrana kopnenih snaga Vojske, obavljena je uspešnije, jer su sve jedinice VJ uspešno i često manevrisale i vršile sve potrebne aktivnosti na maskiranju i obmanjivanju protivnika. U tom smislu je i sačuvan glavni udarni potencijal snaga Kopnene vojske i uništen mali broj najznačajnijih sredstava Kopnene vojske, poput tenkova, borbenih oklopnih vozila pešadije, artiljerijskih i haubičkih oruđa i višecevnih lansera raketa.

Nesrazmerno veća vojna i svaka druga moć 19 članica NATO u odnosu na Saveznu Republiku Jugoslaviju, koje su angažovale preko 1000 aviona, imale 72 puta više stanovnika, 529 puta veći bruto nacionalni dohodak i 874 puta veće državne budžete, uticala je i na usvojeni model borbe za koju se opredelilo naše RV i PVO u kome je glavno bilo preživljavanje, sa definisanim ciljevima:

1. minimalni gubici u ljudstvu
2. opravdani gubici u sredstvima ratne tehnike
3. realno mogući efekti borbe protiv agresora

A gubitaka u RV i PVO je nažalost bilo…

Jedinice VOJiN (Vazdušno osmatranje, javljanje i navođenje)

U toku celog rata jedinice VOJiN (Vazdušno osmatranje javljanje i navođenje) izvršavale su svoj osnovni zadatak, osmatranje vazdušnog prostora SR Jugoslavije i neposrednog okruženja, u skladu sa svojim mogućnostima i emitovanje podataka o situaciji u vazdušnom prostoru drugim delovima RV i PVO. Pritom, koristili su široku lepezu radarskih sistema i zapadnog i istočnog porekla.

Kičmu sistema VOJiN, činili su radarski kompleksi iz porodice S-600, kojih je bilo 9 na brojnom stanju, ali je na dan početka agresije, 6 radarskih kompleta bilo u funkciji. Radi se o britanskom 3D radaru, sasvim dobrih karakteristika, ali stacionarnog tipa. Najsavremeniji radarski sistemi u VJ bili su američki radari AN/TPS-70 i AN/TPS-63. Naša Vojska raspolagala je sa 4 savremena 3D radara AN/TPS-70 od kojih su 2 bila borbeno upotrebljiva na dan početka agresije i 8 radara AN/TPS-63, od kojih su samo 3 bila borbeno upotrebljiva. Problem kod američkih radara AN/TPS-70 i 63, najviše je bio u istrošenosti predajnih cevi, usled čega je jedan broj radara mogao raditi sa značajno smanjenom snagom i dometom otkrivanja, pa su čuvani u rezervi i kao izvor rezervnih delova. Potrebne predajne cevi je bilo veoma teško nabaviti usled sankcija na naoružanje prema tadašnjoj SRJ i porekla radara (SAD). U naoružanju VJ, tada se nalazio i osmatrački radar, sovjetske proizvodnje, sa najvećim dometom po daljini i visini, radar P-14, koji je radio u paru sa radarom za merenje visine PRV-11, pa su tako sačinjavali 3D radarsku stanicu. Problem i kod ovog radara je bio stacionarnost i vreme koje potrebno da se radar premesti na novi položaj. U rezervi ili kao pomoćna sredstva, jedinice VOJiN koristile su i sovjetske osmatračke radare P-12 i niskovisinske P-15.

Tokom rata, najveću pouzdanost u radu i otpornost na ometanja ispoljili su američki radari AN/TPS-70 i AN/TPS-63 i sovjetski radari tipa P-12, metarskog područja rada. Daleko manju otpornost i pouzdanost u radu ispoljili su radari iz porodice S-600 (S-605 i S-654 i S-613), kao i sovjetski P-15. Osim ovih, korišteni su i radari SUKL-a. Početna taktička zamisao bila je da se neposredno pre početka i u početnom periodu agresije neprekidno kontroliše vazdušni prostor na prilazima i iznad teritorije SRJ sa kompaktnim radarskim poljem za visine preko 1000 m iznad panonskog, 2500 m iznad brdsko-planinskog i 500 m iznad jadranskog reljefnog regiona i da se u najvećoj meri sačuvaju ljudstvo i sredstva od gubitaka.

U tom smislu, zvuči zaista impozantno da je 126. brigada VOJiN, ostvarila je 2984,57 časova rada u toku rata. Formirana je i mreža vizuelnih osmatračkih stanica VOSt, koja je bila razvijena u centralnoj Srbiji u saradnji sa Hidrometeorološkim zavodom Srbije, dok je na području Vojvodine i u Crnoj Gori razvijena samostalno. Na području Kosova i Metohije nije bilo uslova za njeno uspostavljanje.

U toku rata radarski je otkriveno 28859 formacija (iznad SRJ 6657 od kojih 6658 „X“ – neprijateljske), a mreža VOSt je otkrila 6726 formacija i predala podatke centru VOJIN. Ova mreža davala je i podatke o dejstvu naše PVO prema snagama NATO.

Jedinice VOJiN su vršile stalna manevrisanja. U toku rata posednuto je 165 radarskih položaja od kojih mnogi nisu bili inžinjerijski uređeni zbog brzine posedanja. Demontiranje se odvijalo odmah posle borbenog rada, a montiranje odmah posle marševanja i odmah se prelazilo u naređeni stepen pripravnosti (broj 1, najčešće). Stečena su značajna iskustva iz posedanja neuređenih položaja i njihovog odabira, inžinjerijskih priprema, maskiranja, izrade i oživljavanja lažnih položaja, kao i posedanja u teško pristupačnim zonama. Iako su neuređeni položaji bili teži za posedanje i funkcionisanje, pokazalo se da je po njima bilo manje dejstava nego po uređenim. Na inžinjerijski uređenim položajima sredstva i iskopana zemlja su lakše uočavani iz vazduha nego na položaju koji nije uređivan.

Radarska slika dopunjavana je podacima dobijenim od VOSt-ova koji su takođe uvođeni u sistem automatizacije AS-84. Komunikacija sa VOSt-ovima je ostvarivana preko 2 različite radio mreže i preko žične PTT veze, što je pokazalo otpornost na ometanje. Određena pomoć u otkrivanju dolaska neprijateljske avijacije, dolazila je i od radio-amatera širom tadašnje SRJ, ali i Republike Srpske.

Polovinom rata, narušen je sistem VOJ i delimično je uspostavljen preuzimanjem 7 radara tipa P-15 iz Kopnene vojske. Činjenica da su skoro svi radari P-15 ili uništeni ili oštećeni u toku borbenog rada, predstavlja potvrdu njihovog angažovanja. Komandovanje jedinicama VOJiN u toku rata bilo je centralizovano sa Komandnog mesta brigade, podzemnog objekta „909“ u brdu Straževica i vršeno je neprekidno i pored povremenih narušavanja sistema veza usled dejstava NATO avijacije po stacionarnim čvorištima veze.

Nakon ljudskih gubitaka u početnoj fazi rata, na radaru AN/TPS-63, u radu su korišteni izdvojeni radarski pokazivači i kabine, tako da su izdvojene kabine sa pokazivačima bile udaljene od 100-500 metara dalje od položaja radara. Druge mere zaštite bile su maskiranje, održavanje više ratnih radarskih položaja, rastresiti razmeštaj, marševanje u etapama, korišćenje pasivnih ugaonih reflektora sa odbranu od protivradarskih raketa ili za imitaciju, izrada izdvojenih pokazivača-kabina, dežuranje ljudstva sa zaštitnim prslucima, minimalan broj ljudi u borbenim smenama, daljinsko uključivanje napona na sredstvima i ojačavanje oklopa pojedinih radara. Na svim radnim mestima u smenama, nalazile su se isključivo starešine, a ne vojnici. Naravno, rat je pokazao i otkrio i neke objektivne, ali i subjektivne propuste prilikom rada, ali su dopunskim rešenjima, naporom i većim zalaganjem ljudstva i ti problemi u određenoj meri, koliko je to bilo moguće, prevaziđeni.

Tokom rata, veći broj radarskih uređaja i sistema je pogođeno, trajno ili privremeno onesposobljeno, ali se velikim zalaganjem i željom, stručni kadar sistema VOJiN trudio da se što veći broj radarskih sistema osposobi za rad i vrati u jedinice čim je pre bilo moguće. Iako je šteta na kraju rata na sredstvima radarske tehnike bila značajna i velika, potrebno je reći da su jedinice VOJiN,  samostalno svojim kadrom i tehničkim mogućnostima ali i uz pomoć drugih tehničkih službi, stručnih ustanova, snalažljivih i kreativnih pojedinaca, firmi i preduzeća, već nekoliko godina nakon rata, sistem VOJiN ponovo osposobili tako da je po nekim karakteristikama (iako nešto manje brojnosti u tehnici) imao čak i već borbene mogućnosti nego neposredno pre rata 1999-te.

Ono što posebno treba podvući, jeste da su tokom celog rata iz sistema VOJiN, iz sastava 126. Brigade VOJiN poginula samo 2 oficira i to nažalost mlada potporučnika. Potporučnici su stradali u 06.04.1999. godine u  kabini radara AN/TPS-63 na planini Maljen, kada je protivradarska raketa pogodila njihov radar. Na mestu pogibije mladih oficira, podignut je spomenik. Pored njih, ranjena su još 4 pripadnika jedinice, a 1 je povređen.

Jedinice EI i PED (Elektronsko izviđanje i protivelektronska dejstva)

Kada se govori o otkrivanju ciljeva, treba obavezno pomenuti i jedinice EI i PED (Elektronsko izviđanje i protivelektronska dejstva). Tokom rata 1999. godine, ove jedinice bile su organizovane kroz 280. cEiO (Centar elektronskog izviđanja i ometanja). Elektronski izviđači pratili su poletanje, grupisanje i ulazak snaga NATO u vazdušni prostor SRJ i o tome izveštavali jedinice koje su bile na pravcu udara. Uspevali su da identifikuju i nalete „nevidljivih“ bombardera, poput F-117A i B-2A. Rad jedinica Centra, vršio se kroz radio-tehničko izviđanje svih vrsta radara i drugih aktivnih predajnika i elektronsko izviđanje radio-veza vazduhoplovnih snaga NATO. Radio-tehničko izviđanje je vršeno sa 3 automatizovane radio-tehničke izviđačke stanice sistema ARTIS (Automatizovani radio-tehnički izviđački sistem). Registrovani su skoro svi poznati avionski signali. Izviđačke stanice su bile raspoređene tako da je bilo moguće ostvariti goniometrijsku osnovicu, ali je zbog pravovremenih i tačnih podataka određivan samo azimut registrovanih signala i približna udaljenost na osnovu izmerene snage radarskog signala.

Elektronsko izviđanje radio-veza vazduhoplovnih snaga NATO u neposrednom okruženju i u vazdušnom prostoru tadašnje SRJ, vršeno je neprekidno sa isturenih elemenata 280. cEIO. Tako je bilo moguće praćenje aktivnosti borbenih letelica NATO u vazdušnom prostoru Mađarske, Hrvatske, BiH, Makedonije, Albanije, kao i aktivnosti iznad Jadranskog mora i juga Italije i naravno u vazdušnom prostoru same tadašnje Savezne Republike Jugoslavije.

Centar EIO je u 64 slučaja poslao upozorenja preko komandnog mesta Korpusa PVO o naletu avijacije i očekivanom dejstvu po jedinicama i objektima Korpusa PVO. Koliko je to bilo opravdano i pravovremeno, pokazuje podatak da je u 22 slučaja izvršeno dejstvo po ciljevima Korpusa PVO, za koje je prethodno Centar poslao upozorenja. Koristeći se informacijama 280. cEIO, kao i 126. Brigade VOJIN, Komanda RV i PVO je upozorila sastave Vojske Jugoslavije 937 puta o mogućim i očekivanim dejstvima, a 269 puta snage Vojske Jugoslavije i civilne strukture na vazdušnu opasnost. Korišćenje 280. cEIO, u saradnji sa sistemom VOJiN, posebno bih za ovu temu izdvojio rad VOSt-ova (vizuelnih osmatračkih stanica) i radio-amatera, radi upozoravanja o naletu avijacije NATO ocenjuje se kao veoma uspešno u skladu sa tehničkim mogućnostima.

Jedinice EI i PED tokom rata 1999-te godine, u nekoliko slučajeva, uspele su da otkriju i identifikuju lovačko-bombarderske avione NATO kako komuniciraju oko prinudnih sletanja usled kvarova motora, elektronike ili drugih nepoznatih razloga i uzroka na aerodrome Sarajevo i Tuzla.
Ovo je važno znati kada se bude gledao spisak letelica NATO, na kraju teksta.

Lovačka avijacija

Naša lovačka vazduhoplovna komponenta, sastojala se iz najbrojnijeg tipa aviona MiG-21bis i najsavremenijeg MiG-29B. Vojska Jugoslavije je na početku rata 1999. godine, raspolagala sa 3 eskadrile lovaca MiG-21bis, raspoređenih u 2 eskadrile 83. Lovačkog puka iz Prištine (aerodrom Slatina) i jednom eskadrilom u sastavu 204. Lovačkog puka iz Beograda (aerodrom Batajnica) i sa 1 eskadrilom lovaca MiG-29B iz sastava 204. Lovačkog puka. Eskadrile su načelno brojale 14 jednosedih lovaca i 2-4 dvoseda nastavna lovca MiG-21UM i MiG-29UB.

Odlukom Komandanta RV i PVO, pred sam početak vazdušnih napada NATO, naređeno je da se zabranjuje poletanje lovcima MiG-21bis, usled ocene da su ti avioni previše zastareli i inferiorni da se suprotstave avijaciji NATO pakta i da bi to predstavljalo nepotrebno žrtvovanje pilota. Lovci MiG-21bis, nisu izvodili borbene letove tokom trajanja vazdušnog rata, ali su izvršili nekoliko letova u cilju prebaziranja sa aerodroma na aerodrom. Tako je lovačka komponenta odmah spala samo na 10-tak lovaca jednoseda MiG-29B, od ukupno 14, koji su tada ocenjeni kao borbeno spremni za izvršenje lovačko-presretačkih zadataka. Ipak, pred početak rata, problem je postojao sa najsavremenijim lovcima tipa MiG-29, kojima je isticao vremenski rok rada, pa je u skladu sa usvojenim “Programom za produženje roka rada” na letelicama nakon izvršenog prvog produžetka po programu za 15%, izvršeno i drugo produženje vremenskog roka rada na još 15%. Tokom borbenih dejstava, borbene letove vršilo je 9 aviona MiG-29B, a na svima je izvršeno drugo produženje roka rada.

Lovački avioni MiG-29B, prvi su se suprotstavili NATO agresorima, već posle 20 časova tog 24.03.1999. godine. Na žalost, zbog velike premoći NATO aviona u vazdušnom prostoru, stalnog nadgledanja letećim komandnim centrima AWACS i snažnih elektronskih ometanja, naši lovci nisu mogli imati veći učinak u smislu obaranja neprijateljskih aviona, pa je svako poletanje pilota, bio njegova lična velika hrabrost ali i borba za goli život, a svako remećenje borbenog poretka letećih formacija NATO i barem privremeno odvraćanje od dejstva na ciljeve za zemlji, ocenjeno kao delimičan uspeh.

Prve noći, oborena su 3 aviona MiG-29, a još jedan je sleteo uz oštećenja. Ipak, lovci su nastavili sa poletanjima i već nekoliko dana kasnije, par lovačkih aviona MiG-29 poleteo je u susret neprijateljskoj avijaciji. Na žalost oba aviona su oborena u graničnom području prema Bosni i Hercegovini. U ovom letu, lovačka avijacija je nažalost zabeležila i prvog poginulog pilota. Prvih dana maja 1999. godine, oboren je još jedan avion MiG-29 iznad Valjeva, a tada je poginuo još jedan pilot, tadašnji komandant 204. Lovačkog puka. Bilo je još nekoliko poletanja prvih dana aprila, kada naši piloti nisu uspeli da zahvate protivničke avione i ispale svoje rakete, ali su se i sami uspeli vratiti na aerodrome.
Jedinice VOJiN izvršile su i 3 klasična navođenja 4 naša lovca MiG-29B na neprijateljske avione.

Ukupno je od strane NATO avijacije oboreno 6 naših pilota, od kojih su 2 nažalost poginula. Jedan avion MiG-29 je izgubljen padom letelice u fazi sletanja, prilikom manevra sa aerodroma Golubovci na aerodrom Ponikve, a još 3 aviona su uništena na zemlji. Na zemlji je uništen i jedan nastavni lovac-dvosed. Za upotrebu je, nakon rata, preostalo 4 lovca jednoseda MiG-29B i 1 dvosedi nastavni lovac MiG-29UB.

Lovac MiG-21bis nije korišćen tokom rata 1999-te godine, ali su jedinice naoružane ovim letelicama pretrpele značajne gubitke na zemlji. Na zemlji je uništeno ili teško oštećeno bez mogućnosti opravke 33 aviona MiG-21, od čega 25 lovaca jednoseda MiG-21bis, 5 nastavnih lovaca MiG-21UM i 3 lovca-izviđača MiG-21M. Za upotrebu je nakon rata preostalo  35 aviona MiG-21, od kojih su 3 bila lovci-izviđači MiG-21R i MiG-21M (prilagođen za izviđačka dejstva). Ostatak se odnosi na lovce MiG-21bis i manji broj na nastavne lovce-dvosede MiG-21UM.

Raketne jedinice PVO

Vojska Jugoslavije raspolagala je sa 2 osnovna raketna sistema za zadatke PVO teritorije i kapitalnih objekata. To su bili raketni sistemi PVO S-125 Neva-M i 2K12 Kub-M. Ovi sistemi PVO su svoj vrhunac imali u drugoj polovini 60-tih i tokom 70-tih godina prošlog veka i u ratu 1999-te su već bili zastareli sistemi, ali i sistemi koji su i dalje mogli u rukama stručnih posada, neprijatno iznenaditi napadače, pa makar i iz NATO pakta.

Raketne jedinice PVO naoružane sistemom Neva, bile su organizovane kroz 250. Raketnu brigadu PVO, zaduženu za PVO Grada Beograda i okoline i 450. Raketni puk PVO koji je bazirao u Kraljevu i bio zadužen za PVO jugozapadnog dela Srbije. Raketna tehnika je pred rat dovedena u stanje visoke tehničke ispravnosti i pouzdanosti, ali je veći problem predstavljala nedovoljna popunjenost ljudstvom, pogotovo izraženo kod 450. Raketnog puka iz Kraljeva koji je ceo bio u “NA” formaciji, što je značilo da je funkcionisao sa smanjenom kadrovskom popunom i da je za postizanje pune borbene gotovosti bilo neophodno popuniti sva 4 raketna diviziona (osnovne vatrene jedinice) ljudstvom iz rezerve i zatim provesti neko vreme na obuci. Kod beogradske 250. Brigade, 5 od ukupno 8 raketnih diviziona bilo je “A” formacije (kadrovski popunjeni), a 3 diviziona “NA” formacije. Ukupno na brojnom stanju, bilo je 12 raketnih diviziona PVO Neva i još 3 rezervna nišanska radara sa Stanicama za vođenje raketa.

Jedinice PVO Neva, obzirom da su stacionarnog tipa, bile su izložene velikim fizičkim naporima zbog čestog menjanja položaja i manevrisanja, isto kao i kod maskiranja tehnike i postavljanja balvanske zaštite na Stanicama za vođenje raketa, kao i zaštite od vreća sa peskom, guma, starih železničkih pragova i slično. Način borbe je bio gotovo gerilski, uz stalan manevar, maskiranje i obmanjivanje protivnika.  Raketni divizioni sistema PVO Neva izvršili su 142 manevra tokom rata, koristili fizičku zaštitu za ljudstvo i tehniku prilikom borbenog rada, imitatore radarskog zračenja i pasivne reflektore, a koristili su i taktičke šeme tzv. Lažnog lansiranja raketa, uz zračenje elektromagnetne energije nišanskog radara u prostor do najviše 18-20 sekundi, kao i formiranje i “oživljavanje” lažnih raketnih položaja.

Ovakvim nadljudskim naporima, raketni divizioni Neva izvršili su tokom rata ukupno 50 dejstava i tom prilikom su lansirali 93 vođene protivavionske rakete. Sa materijalnim dokazima uništile su 2 NATO aviona i to 27.03.1999. F-117A i 02.05.1999. F-16CG. Pored toga, uz priznanje sa američke strane, pogodili su i oštetili još jedan F-117A i to dana 30.04.1999. Po zvaničnim podacima Komande RV i PVO „prema procenjenim i analiziranim parametrima gađanja i materijalnim dokazima pogodile su još 17 aviona“.

Tokom rata iz upotrebe je izbačeno 7 raketnih diviziona Neva, tako da je po završetku rata, u funkciji bilo 5 raketnih diviziona, od početnih 12 diviziona (i 3 rezervne Stanice za vođenje raketa). Naknadnim popravkama i remontima nakon završetka rata, u sistem PVO ponovo su uključena još 3 raketna diviziona.

Svoje živote na oltar otadžbini, položilo je 6 pripadnika tadašnje beogradske 250. Raketne brigade PVO, dok je ranjeno ukupno 28 pripadnika jedinica naoružanih raketnim sistemom PVO Neva, od čega 15 iz sastava tadašnjeg 450. Raketnog puka PVO i 13 iz sastava tadašnje beogradske 250. Raketne brigade PVO.

Raketne jedinice PVO naoružane sistemom Kub-M, bile su organizovane kroz 5 samohodnih raketnih pukova (srp) I to: 240. Srp PVO iz Novog Sada, 310. Srp PVO iz Kragujevca, 230. Srp PVO iz Niša, 311. Srp PVO iz Prištine i 60. Srp PVO iz Danilovgrada. Svaki raketni puk bio je sastava 4 samohodne raketne baterije, tako da je ukupan broj raspoloživih raketnih baterija bio 20, uz 2 rezervne Radarske stanice osmatranja i navođenja (RStON). Raketni sistem PVO Kub-M je mobilni sistem, sposoban da u vremenu od 5-10 minuta izvrši pripremu za marš iz borbenog poretka i obratno.

Slično kao i kod sistema PVO Neva, jedinice su vodile rat gotovo na gerilski način. Trebalo je posednuti položaj, otkriti cilj i na njega izvršiti dejstvo raketama, uz zračenje radarom od najduže 18-20 sekundi, a zatim u roku od 5-10 minuta izvršiti manevar i skloniti se sa položaja. Samohodne raketne baterije su konstantno bile u manevru i ukupno su izvršile 378 manevara. Koristeći svoju mobilnost i samohodnost, baterije Kub su manevrisale i na znatno većim distancama, formirajući zasede za NATO avione i zatvarajući pravce i sektore koji su se usled narušavanja sistema PVO otvarali za dejstvo NATO avijacije. Takođe su koristile sva raspoloživa sredstva za obmanjivanje protivnika, rad sa imitatorima radarskog zračenja, pasivnim reflektorima i dipolima, postavljanjem maketa i slično.

Jedinice naoružane raketnim sistemom PVO Kub-M, su tokom 1999-te godine dejstvovale 47 puta i lansirale 70 samonavođenih protivavionskih raketa. Nema materijalnih dokaza za obaranje NATO aviona i helikoptera, a jedinice naoružane sistemima Kub-M su po zvaničnim podacima Komande RV i PVO, „prema procenjenim i analiziranim parametrima gađanja i materijalnim dokazima pogodile 13 aviona, 2 helikoptera i 2 bespilotne letelice“.

Tokom rata iz upotrebe je izbačeno 7 samohodnih raketnih baterija Kub-M, tako da je po završetku rata, u funkciji bilo 13 raketnih baterija, od početnih 20 baterija (i 2 rezervna RStON-a). Naknadnim popravkama i remontima nakon završetka rata, u sistem PVO ponovo su uključene još 2 raketne baterije.

Svoje živote položilo je ukupno 19 pripadnika jedinica naoružanih sistemom PVO Kub-M, a ranjeno je 29 pripadnika.

Ukupno u sklopu jedinica strategijske grupacije RV i PVO, u koju ulaze Komanda RV i PVO sa neposredno potčinjenim taktičkim jedinicama, Vazduhoplovni korpus i Korpus PVO, poginulo je 39 pripadnika, ranjeno je 110, a povređeno 7 pripadnika.

Sva obaranja, oštećenja, otkazi i drugi incidenti

Što se tiče učinka borbenih dejstava jedinica PVO, treba pomenuti i zvanične podatke Vojske Jugoslavije i Komande RV i PVO. Prema zvaničnim podacima, procenama i analizama Vojske Jugoslavije, iz druge polovine 1999-te godine, navodi se da su snage RV i PVO, sa snagama KoV i RM, „uništile 61 avion, 7 helikoptera, 30 bespilotnih letelica i 4 vođena projektila“.

Kada govorimo o gubicima NATO pakta za koje postoje materijalni dokazi ili priznanje NATO pakta, podaci su sledeći:
– oborena su 2 aviona (F-117A i F-16CG)
– udes aviona AV-8B prilikom trenažne vežbe kod Brindizija – neborbeni gubitak
– udes 2 helikoptera AH-64 Apač, od kojih je jedan 27.04.1999. na 2 milje od aerodrome Rinas, udario u drveće, a drugi je 05.05.1999. godine srušen udarivši u dalekovod nekih 75 km severozapadno od Tirane. Neborbeni gubici. Stradala su 2 podoficira, što su jedini priznati gubici u ljudstvu, tokom ovog rata, za NATO pakt.

I sada dolazimo do liste na kojoj se nalaze avioni i helikopteri NATO saveza koji su u periodu od 24.03.1999. pa do 24.06.1999. godine (za vreme trajanja ratnog stanja u SRJ) bili oboreni od strane jugoslovenske PVO ili su zbog dejstva PVO ili iz bilo kog drugog razloga imali oštećenja, kvarove, prinudna sletanja ili su morali ranije napustiti tok misije.

Lista je sačinjena po podacima iz domaćih štampanih publikacija, pisanih od strane eminentnih i priznatih autora, vojnih istoričara i bivših visokih oficira RV i PVO. Takođe, lista sadrži i podatke koji su izašli u štampanim publikacijama i analizama koje su vršene od strane NATO saveza ili Američke vojske (vazduhoplovnih snaga), a korišteni su i podaci iz štampane literature zapadnih autora koji su pisali o istorijatu upotrebe nekog borbenog aviona kao i memoari bivših komandanata američkih vazduhoplovnih snaga i bivših pilota borbenih aviona koji su učestvovali u NATO agresiji.

Ova lista nam donosi te podatke, ali u njoj se ne mogu pronaći razlozi zašto je neki borbeni avion NATO imao, na primer, „problem sa hidraulikom ili elektronikom“ ili zašto je tražio prinudno sletanje. Ova lista može da posluži kao neka vrsta radnog materijala za sve amatere-istraživače poput autora ove kolumne ili pak za istraživače koji su iskusniji i imaju veće mogućnosti pristupa određenim informacijama, literaturi i na kraju i ljudima-učesnicima događaja sa “suprotne strane” i možda može doprineti da se u nekoj doglednoj budućnosti sazna više detalja.

– 25.03. F-15, sleteo na A. Sarajevo; Flame-out jednog motora.
– 26.03. F-15E, sleteo na A. Istrana; Prinudno sletanje, prilikom prinudnog sletanja teže oštećen.
– 27.03. F-117A, oboren od strane 3. rd PVO iz sastava 250. rbr PVO, raketom iz sistema S-125M Neva. Avion pao u reonu sela Buđanovci. Pronađeni ostaci aviona.
– 02.04. B-1B, gađan sa dva radarski vođena projektila sistema Kub-M koja su se aktivirala u blizini aviona; nije mu se zatvorio bomboluk nakon bombardovanja ciljeva; manevrisao i ostao bez goriva za povratak u matičnu bazu Fairford. Morao biti dodatno tankovan u vazduhu. Takođe, tokom sletanja udario ga je grom. Avion sleteo u Fairford sa odvaljenim delom horizontalnog stabilizatora veličine pesnice; morao nazad u SAD na opravku zbog mehaničkih problema, pa je nekoliko dana kasnije u zamenu stigla druga letelica.
– 04.04. F-16C, iz 31.AEW, sleteo na aerodrom Sarajevo; Prinudno sletanje.
– 05.04. F-16, sleteo na aerodrom Sarajevo u 02:50 časova; Kvar na motoru (Identifikacija 280.cEIO).
– tačan datum nije poznat – F-117A; “Oštećenje instalacije dovoda goriva”.
– 10.04. F-15C, sleteo na A. Tuzla u 13:30 časova, Problemi sa elektronikom (Identifikacija 280. cEIO).
– 16.04. A-10A (81-0984 kodna slova SP), iz 81. EFS, sleteo na A. Skopje, Pad pritiska goriva.
– tačan datum nije poznat – 2 x A-10A, Pogođeni dejstvom protivavionske artiljerije. Priznato od strane NATO pakta u zvaničnoj publikaciji publikaciji: “NATO Air War for Kosovo: A strategic and operational assessment”.
– 18.04. F-16A Dansko RV, sleteo na aerodrom Sarajevo; Problemi sa motorom, bio u CAP misiji.
– 19.04. 2 komada F-16 Tursko RV, sleteli na aerodrom Sarajevo u 12:40 časova iz nepoznatih razloga, (Identifikacija 280.cEIO).
– 25.04. F-15 sleteo na aerodrom Sarajevo; Problemi na hidraulici.
– 27.04. Helikopter AH-64 Apache, oko 22:20 srušio se na 2 milje od aerodroma Rinas; Udario u drveće.
– 30.04. F-117A, sleteo u Spandahlem; Oštećenje repa od bliske eksplozije rakete zemlja-vazduh sistema SA-3 (zapadna oznaka za raketni sistem PVO S-125M Neva).
– 01.05. AV-8B Harrier, srušio se u more pored Brindizija, neuspešno sletanje na USS „Kearsage“ tokom trenažnog leta.
– 02.05. A-10, pogođen sa IC raketom sistema PVO Strela-2M u motor, iznad Gnjilana, oplata motora pronađena, oštećen sleteo na aerodrom Skopje, objavljene fotografije, NATO priznao pogađanje.
– 02.05. F-16CG, oboren od strane 3. rd PVO iz sastava 250. rbr PVO, raketom iz sistema S-125M Neva. Avion se srušio u reonu sela Nakučani kod Šapca. Pronađeni ostaci aviona.
– 02.05. Helikopter MH-60G poslat da pokupi oborenog pilota F-16CG, pretrpeo značajna oštećenja od automatskog oružja; intervju pilota helikoptera koji su bili akteri ove misije.
– 03.05. F-14, sleteo na aerodrom Skopje između 18-50 i 21-45; Problemi sa motorom.
– 05.05. Helikopter AH-64 Apache, srušio se oko 01:30 na oko 75 kilometara severno od Tirane; Udario u dalekovod.
– 11.05. A-10 – pilot Kapetan Short, 81. EFS, 40. EOG, pogođen raketom od strane mobilnog raketnog sistema zemlja-vazduh, avion lakše oštećen i vratio se u Đoju del Kole. Bio u AFAC misiji. NATO priznao pogađanje aviona.
– 26.05. Helikopter OH-58 – srušio se iz nepoznatih razloga, nekoliko kilometara istočno od Brčkog.
– 03.06. Mirage-2000 , sleteo na aerodrom Split; Nedostatak goriva.
– 10.06. F-16CJ sleteo na aerodrom Skopje; Iz nepoznatih razloga.
– 12.06. C-130 Hercules, srušio se iz nepoznatih razloga na severu Albanije nekoliko kilometara od granice sa Srbijom (Kosovom i Metohijom), avion rashodovan.

Ovaj spisak, verujem, može biti dopunjen i drugim letelicama i drugim događajima. Ovo je samo deo onoga što sam ja kao amater-istraživač uspeo da pronađem u domaćim i stranim izvorima, a koji se mogu smatrati pouzdanim.

Ipak, postoji još kontroverzi koje prate taj rat, i tu bi pre svega skrenuo pažnju na “slučaj B-2A”. Sigurno je da većina ljudi koje interesuje vojna tematika i dešavanja u ratu 1999-te godine, zna za potencijalno pogađanje i obaranje aviona B-2A, dana 20.05.1999. godine, od strane 3. Rd PVO tadašnje beogradske 250. Raketne brigade PVO. O tome je pisalo (i pišu i dalje) više naših visokih oficira raketnih jedinica PVO od kojih neki upravo iz jedinice koja je vršila gađanje, kao i brojni vojni istoričari, novinari-istraživači koji se bave vojnom tematikom i vojni analitičari.
U tim publikacijama, kako vreme prolazi, stalno se pojavljuju novi delići slagalice, koji će nadamo se u nekoj skorijoj budućnosti otkriti ono što se stvarno desilo te noći. Potencijalno pogađanje i obaranje aviona B-2A, bio bi stvarno kapitalni uspeh naše PVO i još ubedljivi dokaz tvrdnje koja u ovom ratu 1999-te godine svakako stoji, da „boj ne bije svijetlo oružje, već boj bije srce u junaka“.

Prema tome pred nama je, sa stanovišta istraživačke delatnosti, zanimljivo vreme. Verujem da će, kako ono prolazi, sve više validnih podataka, informacija, svedočanstava i priznanja izlaziti na svetlo dana i to će biti najbolje priznanje svima koji su se makar kao istraživači-amateri trudili da odškrinu vrata i zagolicaju znatiželju, kao i ozbiljnijim istraživačima, vojnim istoričarima i analitičarima i bivšim visokim oficirima RV i PVO koji su izdvojili veliki deo svog vremena skupljajući i analizirajući  dostupne dokumente i na osnovu toga pisali i izdavali stručne analize i veoma zanimljive vojno-istorijske publikacije.

Ali, to će pre svega biti dodatno priznanje svim bivšim i sadašnjim pripadnicima RV i PVO i ostalim pripadnicima ARJ PVO Kopnene vojske i Ratne Mornarice, koji su te 1999-te godine, za odbranu zemlje protiv neuporedivo nadmoćnijeg protivnika, kao zalog stavili ono najvrednije što su imali – svoj život.

Zoran Vukosavljević, bivši pripadnik raketnih jedinica PVO Vojske Jugoslavije, učesnik borbenih dejstava tokom NATO agresije i vrsan poznavalac PVO tematike ekskluzivni je Tango Six kolumnista. Zoran je koautor knjige Nebeski štit sa zemlje – Samohodni raketni sistem 2K12 Kub/Kvadrat i administrator grupe o PVO tehnici na Fejsbuku.

Pratite Tango Six i na društvenim mrežama. Na Instagramu, Jutjubu, Tviteru i Fejsbuku.