S-300 – omiljeni srpski mit: Od pogrešne makete do previsoke cene

Jedan od najpoznatijih i borbeno najmoćnijih raketnih sistema PVO svih vremena u svetu sasvim sigurno predstavlja sovjetska/ruska familija sistema sa oznakom S-300.

Ovaj raketni sistem PVO je iz različitih razloga već decenijama vrlo često pominjan u medijima, a to je bio slučaj i kod nas. I dan danas S-300 je omijena tema kod Srba kada je reč o nabavkama naoružanja iz Rusije. I posle skoro 17 godina od agresije NATO-a priča o ovom raketnom sistemu je aktuelna možda i više nego te nesretne 1999. godine.

Najnoviji povod opšte histerije u pojedinim srpskim medijima o tome kako će Srbija nabavkom S-300 kao i drugog ruskog naoružanja postati sila na Balkanu, pa i šire, je poseta zamenika premijera Rusije Dimitrija Rogozina. Prethodno je slična atmosfera vladala i pred odlazak srpske delegacije u Moskvu oktobra 2015. a nabavka oružja iz Rusije je u protekle 4 godine često bila na spisku obećanja aktuelne vlasti sa veštim manipulisanjem kako vojske tako i javnosti.

Verzije sistema, uputstvo za maketare

Dimitrij Rogozin poklonio je pred novinarima srpskom premijeru maketu lansera raketnog sistema za koju su mediji preneli da je S-300. Međutim, u pitanju je lanser novijeg raketnog sistema PVO S-400. To se pre svega prepoznaje po vozilu lansera koji predstavlja tip MZKT. Ruski vicepremijer je u obraćanju novinarima ponovio ko zna koliko puta već ponovljenu frazu o tome kako NATO ne bi palo na pamet da napadne Srbiju 1999. da je ona posedovala sistem S-300. Ova izjava još jednom podseća da je S-300 vremenom postao jedan od mnogobrojnih srpskih mitova koji je nerealno podgrejavao veru u to da će Srbija njegovom nabavkom značajno poboljšati svoju vojnu i političku situaciju.

Razvoj raketnog sistema S-300 kretao se u dva pravca. Familija S-300P (NATO oznaka SA-10A ‘’Grumble’’) predstavlja raketni sistem velikog dometa koji je namenjen za PVO dok se sistem S-300V (NATO oznaka SA-12 ‘’Gladiator/Giant’’), razvijen je u drugom konstrukcionom birou, koristi u Kopnenoj vojsci i dosta se razlikuje od S-300P. Početak razvoja sistema sa oznakom S-300P je započeo još 1967. da bi 1975. krenula serijska proizvodnja a finalna ispitivanja završena su 1978.

Prvi puk opremljen sistemom S-300PT stupio je na borbeno dežurstvo 1979. Potom se 1982. godine pojavio samohodni S-300PS a godinu dana kasnije S-300PM. Za za izvoz se 1989. pojavio S-300PMU, zatim 1993. S-300PMU-1 (NATO oznaka SA-20A ‘’Gargoyle’’) dok je 1997. prikazana i konačna izvozna verzija S-300PMU-2 ‘’Favorit’’ (SA-20B). Iz familije S-300P izveden je i aktuelni model S-400 ‘’Trijumf’’ (NATO oznaka SA-21 ‘’Growler’’).

Za PVO Kopnene vojske razvijen je S-300V koji se pojavio 1983. namenjen je za odbranu i od balističkih raketa a daljim usavršavanjem nastali su S-300V1/V2, S-300VM ‘’Antej-2500’’ (SA-23) i S-300V4.

Proizvedena je i mornarička varijanta S-300F “Fort“ (NATO oznaka SA-N-6 “Grumble“) koja je uvedena u upotrebu 1984. a razvijena je od sistema S-300P. Nalazi se u naoružanju brodova i to razarača i krstarica klase Kara i Slava kao i raketnih krstarica klase Kirov. Modernizovani S-300FM (NATO oznaka SA-N-20) je operativan od 1990. Izvozna oznaka S-300F/FM je Rif/Rif-M a verziju FM je 2002. nabavila NR Kina.

Elitni klub, elitna cena

Sistem S-300 nije mogao svako da kupi.

Obično je to zavisilo od političkih, vojnih i ekonomskih odnosa u svetu i drugih interesa. Do 1991. S-300 su u svetu osim SSSR-a posedovale još samo još tri države, i to članice nekadašnjeg Varšavskog pakta, Istočna Nemačka, Bugarska i Čehoslovačka. Bugarska (S-300PM) ga koristi i danas dok je nakon raspada ČSSR ovaj sistem pripao Slovačkoj koja takođe ima operativan S-300PM.

Nakon raspada SSSR sistem su nabavili NR Kina (S-300PMU/PMU-1, PMU-2), zatim Grčka (S-300PMU-1), Vijetnam (S-300PMU-1), Indija (S-300VM), Venecuela (S-300VM), Egipat (S-300VM) a ugovor sa Sirijom je stopiran zbog ratnog stanja u toj zemlji.

Od bivših članica SSSR-a S-300 su osim Rusije nasledile još samo Belorusija i Ukrajna dok je polovne remontovane i modernizovane sisteme naknadno dobio Kazahstan. Azerbejdžan je 2011. godine nabavio S-300PMU-2 a Rusija u Jermeniji sistemom S-300 čuva nebo ove države.

U 2016. godini S-300PMU-2 dobiće i Iran kome je zbog sankcija bilo onemogućeno da nabavi ovaj sistem iako je naručio i čak platio deo ugovorene svote.

S-300 nije jeftin. Cena zavisi i od međudržavnih odnosa Rusije sa državom koja je zainteresovana da ga kupi. Poslednja objavljena cena je bila za Iran koji je komplet koji obuhvata komandni punkt zajedno sa dva diviziona sa četiri baterije platio oko milijardu dolara.

Naravno, cena zavisi između ostalog i od broja i tipova raketa, obuke, logistike i drugih pratećih elemenata. Treba istaći da se sistem familije S-300P više ne proizvodi i da Rusija na tržištu nudi polovne sisteme sa modernizacijama ili bez njih. U ruskim jedinicama S-300P nasledio je S-400 koji je prvi put inostranom kupcu prodat prošle godine i to NR Kini a po svemu sudeći ovaj sistem će nabaviti i Indija. Što se tiče S-300 proizvodi se još samo S-300V u varijantama S-300VM i V4.

Familija raketnih sistema S-300 i dalje nema zabeleženo praktično borbeno iskustvo. Ni jedna zemlja koja ga poseduje do sada nije bila napadnuta, što govori i o njegovoj odvraćajućoj ulozi.