DUBAI 2019: Leteći višenamenski, višesenzorski sistem GlobalEye, univerzalno rešenje za osmatranje i izviđanje iz vazduha

Vojne vazduhoplovne snage Ujedinjenih Arapskih Emirata su, prema dostupnoj tehnici, danas jedno od najsavremenijih i najopremljenijih u svetu. Ono što ih ujedno čini i veoma sposobnim je posedovanje višenamenskih, višesenzorskih i kompleksnih letećih platformi za osmatranje, otkrivanje i praćenje ciljeva u vazduhu na kopnu i moru.

Reč je o sistemu GlobalEye koji se uglavnom pominje kao platforma za rano upozorenje i kontrolu iz vazduha (AEW&C – Airborne Early Warning & Control) ali koji svojom opremljenošću daleko prevazilazi pomenutu namenu. U prošlosti je pominjanje ovakvih letelica obično bilo vezano za leteće radarske sisteme, poput čuvenog AWACS (Airborne Warning and Control System).

To su obično bili sistemi (poput američkog E-3 ‘’Sentry’’) koji su se primarno koristili za kontrolu vazdušnog prostora a paralelno sa njima postojale su i letelice koje su prvenstveno služile za otkrivanje i praćenje ciljeva na kopnu i moru (najpoznatiji primer je američki E-8 JSTARS). Takođe tu je i mnoštvo tipova vazduhoplova koje služe za prikupljanje obaveštajnih podataka putem različitih vrsta senzora kao i mornarički patrolni avioni od kojih su mnogi opremljeni i sistemima za elektronsko izviđanje.

Radi se o vazduhoplovima koji imaju opremu putem koje mogu da pribave informacije putem otkrivanja signala koje emituju različiti senzori (SIGINT – Signals Inteligence), potom različiti elektronski uređaji (ELINT – Electronic Inteligence) sistemi za komunikaciju (COMINT – Communication Inteligence), to mogu biti ujedno višenamenske letelice za prikupljanje informacija, osmatranje, otkrivanje i identifikaciju ciljeva i izviđanje (ISTAR –  intelligence, surveillance, target acquisition, and reconnaissance) ili često spominjanu varijaciju sistema ISTAR, ISR (intelligence, surveillance, reconnaissance).

Danas se međutim na tržištu sve više nude višesenzorske platforme koje objedinjavaju sve pomenute sisteme, počevši od sistema AWACS do ISTAR. To je pre svega urađeno kako bi se zamenili usko specijalizovani vazduhoplovi i kako bi se korisnicima ponudili višenamenski vazduhoplovi kada je reč o osmatranju iz vazduha.

Jedan od takvih sistema je upravo GlobalEye, projekat švedske firme SAAB koja je odavno prepoznala prednost ovakvih letelica, na tom polju već ima veliko iskustvo a tu je i već ostvarena saradnja sa mnogobrojnim svetski poznatim proizvođačima vazduhoplovne opreme. U slučaju GlobalEye SAAB je iskombinovao njihov novi radar povećanog dometa koji je montiran na poslovni avion Global 6000 ili 6500 velikog doleta koga proizvodi kanadska kompanija Bombardier.

SAAB avion GlobalEye reklamira kao opciju koja obezbeđuje i garantuje teriorijalni integritet i sigurnost u današnjem komplikovanom okruženju gde je, kako smatraju u ovoj kompaniji, osmatranje iz vazduha presudno i od velike važnosti. Ističe se naravno mogućnost otkrivanja, na različitim senzorima slabo vidljivih objekata kako u vazduhu, tako i na kopnu i moru. Osim dobrih performansi otkrivanja i autonomije leta, napominje se i izvanredna udobnost za posadu.

GlobalEye je, zahvaljujući već razvijenim tehnologijama, stvoren za relativno kratko vreme. SAAB je februara 2016. godine objavio da je započeo sa razvojem programa novog sistema AEW&CO odnosno integrisanje nove verzije radara Erieye i poslovnog mlaznog aviona Global 6000. Ceremonija javnog predstavljanja GlobalEye održana je već 23. februara 2018. a samo dan kasnije započeta su zemaljska ispitivanja. Prvi let obavljen je ubrzo, 14. marta 2018., drugi avion poleteo je 3. januara 2019. a treći 29. avgusta takođe ove godine.

Prvi prototip se od septembra 2018. nalazi na ispitivanjima u Granadi, Španija pre svega zbog vremenskih uslova i blizine poligona. Zanimljivo da u testiranjima učestvuju i piloti agencije EASA (European Union Aviation Safety Agency). Početkom 2018. SAAB je objavio da bi godišnja proizvodnja mogla da iznosi tri aviona a da bi isporuke mogle započeti u roku od tri godine od potpisivanja ugovora.

Obimne dorade putničkog aviona Global 6000 koji iz Kanade dolazi kompletan, odvija se u pogonima SAAB-a u Linkopingu. Pre instaliranja svih senzora i druge opreme značajno se ojačava zmaj aviona, pre svega trup, krila, tu su i aerodinamičke promene vertikalnog i horizontalnog repa a na donjoj strani zadnje sekcije trupa postavljaju se aerodinamičke površine odnosno peraja. U avion se postavljaju dodatna oprema za napajanje i hlađenje elektronske opreme a tu je i kompleksni sistem za samozaštitu aviona.

Glavni senzor aviona predstavlja AESA radar za rano upozorenje SAAB Erieye ER koji je montiran sa gornje strane centralnog dela trupa. U specifikacijama se navodi da radar ima masu od jedne tone i dužinu od 10 m, da je domet do 450 km (kada se leti na visini od oko 10000 m) što predstavlja povećanje od čak 70 procenata u odnosu na raniju verziju radara Erieye a proizvođač to objašnjava primenom novih GaN (galijum-nitrid) primopredajnih modula. Osim ciljeva u vazduhu, radar može pratiti i ciljeve na kopnu i moru.

Drugi najvažniji senzor jeste mornarički osmatrački radar Leonardo Seasprey 7500E koji je ugrađen u kućište koje se nalazi ispod prednjeg dela centralne sekcije trupa. To je takođe savremeni AESA radar koji osim ciljeva na moru, može oktrivati i ciljeve na kopnu koje može pratiti i upotrebom MTI (moving target indicator) i SAR (syntethic aperture radar) moda. Radar dakle na površini u široj zoni može pratiti ciljeve koji se kreću, danju i noću u svim vremenskim uslovima.

Od druge elektronske opreme tu su i optoelektronski/infracrveni senzor Star SAFIRE 380HD montiran ispod prednjeg dela trupa, sistem satelitske navigacije čija antena se nalazi iznad kabine, automatski sistem za identifikaciju (AIS), sistem za identifikaciju svoj-tuđ (IFF), sistem ADS-B (Automatic dependent surveillance—broadcast) za određivanje položaja aviona putem satelitske navigacije koji se potom emituje kako bi avion mogao da se prati. Tu je potom i sistem za samozaštitu koji se sastoji od signalizatora laserskog i radarskog ozračenja, sistema za protivelektronska dejstva (montirani na krajeve krila) i bacača mamaca.

Za prenos podataka koriste se data linkovi a za komandovanje i kontrolu se koristi pet upravljačkih stanica koje se nalaze u avionu. Zanimljivo da se avion može koristiti i bez operatera koji rade na njima već se svi podaci dobijeni sa senzora mogu slati zemaljskim stanicama. Prema proizvođaču, moguće je i istovremeno vršiti osmatranje vazduha, kopna i mora a postoje i različite opcije opremanja aviona uz instaliranje željenje dodatne opreme.

Kao još jedna prednost ističe se veličina same platforme odnosno aviona Global 6000 koji u konfiguraciji GlobalEye može ostati u vazduhu više od 11 časova, tu je zatim veliki komfor, komande stanice su postavljene bočno, operatori sistema sede u ergonomskim sedištima, tu je kabina za odmor za 6 ljudi a u kabini je nivo buke veoma nizak. Avion se može koristiti i na manjim aerodromima kao i na aerodromima koji se nalaze na velikim nadmorskim visinama.

Kako još navode iz SAAB-a glavni senzori aviona imaju sposobnost da otkriju i prate teško uočljive ciljeve u uslovima snažnog klatera i elektronskog ometanja a da se na moru mogu otkriti ciljevi izuzetno malih dimenzija na velikim daljinama dok se ciljevi većih gabarita mogu pratiti i iza horizonta. Gotovo svi senzori na avionu mogu pomoći u identifikaciji ciljeva i raditi u sadejstvu kako bi čitav sistem bio što efikasniji a verovatnoća otkrivanja bila još veća.

UAE su prvi naručilac sistema GlobalEye, novembra 2015. potpisan je ugovor za nabavku dva aviona a čitav paket je vredeo 1,27 milijardi dolara. Opciju za treći avion u iznosu od 238 miliona dolara Emirati su prihvatili februara 2017. godine. Do maja ove godine isporučene su zemaljske stanice sistema dok bi prvi avion trebao da stigne u aprilu 2020. godine a poslednji do kraja 2021. Na ovogodišnjem Dubai Airshow GlobalEye je prvi put javno prikazan i izložen na nekom avio-salonu a UAE su iskoristili tu priliku da objave da su naručili još dva primerka. U međuvremenu SAAB je svoj avion ponudio i drugim državama a spominju se Finska (samo ako nabavi i borbene aviona Gripen E), Južna Koreja i Singapur.