BEG airport status
Kompanija „Azmont“ uklonila vazduhoplovni spomenik u Kumboru Demontiran Spomenik palim vazduhoplovcima hidro baze Boke Kotorske iz 1939. godine.

Kompanija „Azmont“ uklonila vazduhoplovni spomenik u Kumboru

Najstariji sakralni vazduhoplovni spomenik podignut na prostoru bivše SFRJ uklonila je kompanija „Azmont“ koja u Kumboru gradi luksuzni turistički kompleks. Demontiranje ili izmeštanje ovog spomenika nije bilo planirano, a događaji koji su tome prethodili više nego jasno pokazuju da se njemu nije posvetila dovoljna pažnja.

Kako prenose crnogorski mediji, spomenik koji je podignut u čast palim vazduhoplovcima u Kumboru, razmontiran je pre mesec dana iako nije smetao izvođenju radova. Osim toga, prema ur­ba­ni­stič­ko-teh­nič­kim uslo­vi­ma ko­je je in­ve­sti­tor do­bio, on je mo­rao da bude sa­ču­van.

Aleksandar Kolo iz Muzeja vazduhoplovstva – Beograd je tim povodom za naš portal napisao tekst koji prenosimo u celosti:

– U današnje doba svedoci smo neverovatne transformacije društva. Ove promene se ponekad mogu porediti sa pravim potresom prepoznatljivim u svim njegovim segmentima, od ekonomskog, do kulturnog. Već izvesno vreme na udaru privatizacije nalazi se kulturna i istorijska baština, a sa tim i kolektivno sećanje zajednice. Ruše se industrijski objekti, čitavi kvartovi gradova, devastiraju spomenici – zatire sećanje.
 
Već izvesno vreme interesovanja vazduhoplovne javnosti na prostoru bivše Jugoslavije pobuđuje sudbina spomenika palim vazduhoplovcima podignutog na prostoru nekadašnje hidroplanske baze u Kumboru. Reč je o najstarijem sakralnom vazduhoplovnom spomeniku podignutom na prostoru nekadašnje zajedničke države.
 
Inicijativu za izradu ovog spomenika najverovatnije je dao kapetan korvete pilot-lovac Stevan Zdravković, komadant 3. hidroplanske komande (3. HK) u Kumboru. Troškove njegovog podizanja su finansirali pripadnici ove komande. Spomenik je zvanično otkriven 28. juna 1939. godine. Prisutnima se tom prilikom iskrenim rečima obratio komandant baze.

spomenik 1939.
Izgled spomenika 1939. godine

Do danas nije pronađena nikakva tehnička dokumentacija ili projekat ovog objekta. Tako je ostalo nepoznato ime autora spomenika i izvođača radova. Granitni spomenik je u obliku zasečene piramide, sa čije prednje strane se nalazi mermerna spomen-ploča na kojoj piše posveta:

U
SPOMEN
PALIM VAZDUHOPLOVCIMA
HIDRO BAZE
BOKE KOTORSKE

Ispod naslova uklesano je 28 imena i datuma pogibije vazduhoplovaca koji su pali dok su bili na službi u ovoj bazi.
 
Na vrhu piramide se nalazi bronzani orao kao opšti simbol vazduhoplovstva. U originalnoj verziji u podnožju table sa imenima poginulih vazduhoplovaca nalazio se još jedan izliveni orao sa slomnjenim desnim krilom. On je simbolizovao pale (poginule) drugove. Orao na vrhu predstavljao je žive koji su nastavili da lete i čuvaju sećanje na one koji više nisu među njima. Iznad table se nalazio i liveni reljefni znak Diplomiranog hidro-pilota.

Pod utiskom ove uspešne akcije koju je organizovala 3. HK, komandant Pomorskog vazduhoplovstva, kapetan bojnog broda Nikša Nardeli, naredio je da se u drugoj hidro bazi u Divuljama, nedaleko od komande PV, postavi obeležije iste namene. Do kraja iste godine podignut je spomenik daleko skromnije forme od neobrađenih blokova kamena u obliku grube piramide. Za ukras na vrhu ovog obeležija iz Kumbora je po naredbi Komandanta PV uzet orao slomnjenog krila.
 

spomenik 1940.
Izgled spomenika 1940. godine (bez orla ispred spomen ploče)

Posle kapitulacije Jugoslavije, aprila 1941. godine, okupator je koristio obe baze. Do druge polovine 1943. godine tu su bile snage fašističke Italije, a kasnije nacističke Nemačke. Spomen obeležja su u od okupatora poštovana, pa su iz ratnog vihora izašli netaknuti. U poratnim godinama, pod udarom revolucionarnog naboja i nemara našao se spomenik u Divuljama. U nepoznatom pravcu nestao je orao i izviđački znak iznad spomen table. Raspad države Jugoslavije podigao je novi talas rušilačkog nagona. Na prostoru Hrvatske veliki broj spomenika je devastiran, srušen ili potpuno uništen. Ni spomen-ploča na piramidi u Divuljama nije prošla stroge kriterijume političke korektnosti, tako da je do danas opstala samo gruba piramida.

spomenik 2001.
Izgled spomenika novembra 2001. godine

Spomenik u Kumboru je imao više sreće, jer se nalazio pod komandom mornarice. Uz neznatne promene opstao je preko sedamdeset godina. Pošto se nalazio u krugu kasarne spomenik nije bio dostupan javnosti, a nije bio ni na oku ustanova zaštite. Pitanje njegove zaštite se do sada nije postavljalo zato što Zavodi za zaštitu kulturnih i istorijskih spomenika za vreme SFRJ nisu imali nikakvu nadležnost na područjima vojnih ustanova. Spomenik u kasarni Kumbor je kako-tako održavan do 2011-12. godine, ali je posle postepeno zapušten i praktično zaboravljen. Posle odcepljenja Crne Gore praktično je zarastao u džunglu. Tako da se bez mačete i testere do njega nije moglo doći.

spomenik 2009.
Izgled spomenika avgusta 2009. godine

Promena vlasništva celokupnog kompleksa stare kasarne otvorila je 2012. godine po prvi put pitanje sudbine spomenika. Novi vlasnici iz azarbejdžanske kompanije AZMONT (AZMONT) pozvali su ekipu koja se bavila reciklažom čeličnog otpada. Ti ljudi su uglavnom sekli staru čeličnu ogradu unutar kasarne i stare kapije. Oni su iskoristili priliku da iščupaju i odnesu sa spomenika kovane lance i Znak hidroplanskog pilota.

Izgled spomenika avgusta 2012. godine (bez znaka Diplomiranog hidropilota)
Izgled spomenika avgusta 2012. godine (bez znaka Diplomiranog hidropilota)

Posle nekoliko kritičkih članaka koji su ovim povodom objavljeni u crnogorskoj dnevnoj štampi (Pobjeda i Vijesti), kompanija se trgla i pokrenula aktivnosti po pitanju zaštite Spomenika palim vazduhoplovcima i dragocene stare crkvica sv. Nedelje, koja se takođe nalazi u krugu kasarne u Kumboru. Tim povodom su ostvareni i prvi kontakti sa Muzejom vazduhoplovstva – Beograd, iz čega se izrodila i akcija spasavanja starih hangara iz hidro-baze u Kumboru. Pošto je kompanija odlučila da izmesti spomenik, crnogorska Uprava za zaštitu je 2013. godine preduzela prve mere da se demontaža i ponovno podizanje spomenika obavi na bezbedan način. Spomenik je detaljno snimljen, a svaki spoljni kamen je posebno obeležen.

Izgled spomenika avgusta 2013. godine
Izgled spomenika avgusta 2013. godine

Demontaža spomenika je obavljena nedavno i (koliko smo informisani) ponovno podizanje je planirano na posebnoj parkovskoj lokaciji. Ostaje nam da se nadamo da će rekonstrukcija spomenika biti urađena što savesnije. U okviru toga valjalo bi da se ispoštuje originalna ambijentalna celina koja se nekada nalazila ispred spomenika. To je zaveštanje, ali i obaveza prema jednom skoro zaboravljenom vremenu, kada je Boka Kotorska bila istovremeno velika pomorska i vazduhoplovna luka. Neka vrsta jugoslovenskog Perl Harbora ili Sevastopolja.

Aleksandar Kolo
Muzej vazduhoplovstva – Beograd

[easy-social-share buttons="facebook,twitter,google,pocket,linkedin,mail" counters="1" counter_pos="inside" total_counter_pos="none" fullwidth="yes"]

Autor:

Dina Đorđević Novinarka, Zamenica glavnog i odgovornog urednika dina.djordjevic@tangosix.rs

Komentari

Bo

Kapitalističko-korporacijskim govedima ništa nije sveto!

Odgovori
Vl

Jednom rečju, sramota!

Odgovori
Vo

Homonovusi misle da povijest počinje sa njima i da je sad konačna i nepromjenjljiva. Nisu ni svjesni svojih loših čini i sramote.

Odgovori
Dr

Vracen je na pocasno mesto

Odgovori

Prilikom komentarisanja tekstova na portalu molimo vas da se držite isključivo vazduhoplovnih tema. Svako pominjanje politike, nacionalnih i drugih odrednica koje nemaju veze sa vazduhoplovstvom biće moderisano bez izuzetka.

Svi komentari na portalu su predmoderisani, odobravanje bilo kog komentara bilo kog značenja ne odražava stav redakcije i redakcija se ne može smatrati odgovornom za njihov sadržaj, značenje ili eventualne posledice.

Tango Six portal, osim gore navedenih opštih smernica, ne komentariše privatno niti javno svoju politiku moderisanja

Ostavite odgovor

Najnoviji komentari

Beduin na: Kraj karijere poslednjih MiG-ova 21 u Evropi: Hrvatski vazdušni prostor privremeno će čuvati Italijani i Mađari

@ Vogon it's not just an aircraft that was purchased. it is entire system that was purchased, entire new philosophy. so, yes, I consider this acquisition as justified one. years in front of us will definitely see placement of order for a brand new crafts. it will be easier to digest those ones when you…

02. Dec 2024.Pogledaj

Pajo na: Kraj karijere poslednjih MiG-ova 21 u Evropi: Hrvatski vazdušni prostor privremeno će čuvati Italijani i Mađari

@Djuka, Srbofil zašto bi se bilo koja kako kazete "mala" zemlja EU ili NATO-a odrekla.svog prava da svoje oružane snage organizira i ustroji na nacin kako to sama hoće? To što ste dio saveza ne znači da se određene komponente morate odreći. Po vašem shvaćanju Belgija i Nizozemska ne bi trebale imati nadzvucne komponente, a…

02. Dec 2024.Pogledaj

Padobranac na: Kraj karijere poslednjih MiG-ova 21 u Evropi: Hrvatski vazdušni prostor privremeno će čuvati Italijani i Mađari

Ne bih se složio kako je to šuplja priča. Ostaje fakt kako novi ne bi došli još koju godinu, pa bi time vremenska praznina bila još i veća. Ovako 7 zrakoplova je tu, svaki mjesec stiže po jedan dodatni a obuka se uveliko provodi. Ono što jeste vidljivo ovdje, kako je priča sa izraelskim Baracima…

02. Dec 2024.Pogledaj

Vogon na: Kraj karijere poslednjih MiG-ova 21 u Evropi: Hrvatski vazdušni prostor privremeno će čuvati Italijani i Mađari

(Google prevoditelj) Kao Mađar, ne vidim problem u tome da hrvatski narod održava let. Ne tako davno Srbi su govorili da žele kupiti dvadesetak aviona, jedan polovni kako bi brzo prešli na zapadni tip i jedan u novoj proizvodnji. Ako Slovačka s 5 milijuna stanovnika može održavati desetak novoproizvedenih, najmodernijih F-16V, to nije opterećujuće ni…

02. Dec 2024.Pogledaj

MedoMed na: Kraj karijere poslednjih MiG-ova 21 u Evropi: Hrvatski vazdušni prostor privremeno će čuvati Italijani i Mađari

Zaslužena mirovina :( Jako dobro je imati Saveznike. Hrvatska ne treba žrtvovati obuku pilota na Rafalaima.

02. Dec 2024.Pogledaj