Bugarska povlači iz upotrebe lovce MiG-21

U petak 18. decembra, u vazduhoplovnoj bazi Graf Ignjatijevo Ministarstvo odbrane Bugarske organizovalo je jedan od poslednjih susreta novinara, entuzijasta i bivših pilota sa eskadrilom bugarskih vojno-vazduhoplovnih snaga koja koristi čuveni sovjetski lovac-presretač MiG-21.

Bugarski vojni i državni vrh odlučio je da ovaj avion, nakon više od 52 godine upotrebe povuče iz naoružanja 31. decembra ove godine. Do Nove godine par preostalih aviona biće angažovano u dežurstvu sistema PVO a ovom prilikom podsetićemo na istoriju upotrebe MiG-a 21 u RV Bugarske.

Prva generacija

Kao i sve članice nekadašnjeg Varšavskog ugovora, i Bugarska se početkom 60-tih odlučila za nabavku lovca-presretača brzine dva maha. Izbor je naravno pao na sovjetski jednomotorni srednjekrilni MiG-21 koji je postao osnovni lovac zemalja ovog pakta.

Prvih 12 aviona u varijanti MiG-21F-13 (Izdelije 74, NATO oznaka “Fishbed-C“) stiglo je u periodu od 14. avgusta do 18. septembra 1963 a za komandama su bili sovjetski piloti. Avione je primila 2. lovačka avijacijska eskadrila (lae) 19. lovačkog avijacijskog puka (lap) iz baze Graf Ignjatijevo. Prvi solo let bugarskog pilota u Bugarskoj izveo je kapetan Ivan Bedrozov 12. novembra 1963.

Tokom 1968. godine započinje modifikacija aviona varijante F-13 u izviđače gde dobijaju aero-foto kamere A-39 a avioni prelaze u sastav 1. izviđačke avijacijske eskadrile 26. izviđačkog avijacijskog puka iz baze Tolbuhin (Dobrič). Njihova interna bugarska oznaka postala je MiG-21F-13R. modifikovano je 9 aviona a povučeni su iz naoružanja 1988.

Druga generacija

Januara 1965. godine 2. lae 18. lap-a u bazi Gabrovnica dobija prve avione u verziji MiG-21PF (Izdelije 76A, NATO oznaka “Fishbed-D“) nabavljeno je takođe 12 aviona koji su predstavljali prve prave lovce-presretače sa radarom. I ova varijanta je u Bugarskoj modifikovana u izviđače, dobila je internu oznaku MiG-21PFR, korišćena je sve do 1991. a tokom karijere ih je nakon modifikacija koristio 26. izviđački puk. Treba reći i da je 18. lap 1968. godine ušao u sastav novoformirane 1. divizije PVO.

Sledeća varijanta koja je primljena u upotrebu bila je MiG-21PFM (Izdelije 94A, NATO oznaka “Fishbed-F“). U drugoj polovini 1965. stiglo je 12 aviona kojima je opremljena 1. lae 15. lap-a u bazi Ravnec. Kasnije tokom 1976. ovi avioni su predati 2. lae 19. lap-a u bazi Gabrovnica.

Na prelazu 1977-1978. iz SSSR je dobijeno još 36 polovnih aviona koji su raspoređeni u 15. i 19. lap. Prethodno je 15. lap 1968. ušao u sastav novoformirane 2. divizije PVO. Dva dodatna polovna aviona MiG-21PFM isporučena su 1984, pa je ova verzija sa 50 primljenih aviona druga najbrojnija u RV Bugarske. Povučena je iz upotrebe 1992.

U 2. lae 19. lap-a u bazi Graf Ignjatijevo 1969. stiže i varijanta MiG-21M (Izdelije 96A, NATO oznaka Fishbed-J“) a od ukupno 15 nabavljenih aviona u ovaj puk je uvršteno 12 dok je 2. lae 18. lap-a dobila tri. Prenaoružavanje je završeno 1970. godine.

Do leta 1974. ova verzija je dobila sposobnost za nošenje nuklearnog naoružanja a 19. puk je u planovima VU u slučaju hitne potrebe bila namenjena za ovakva specijalna dejstva. Prva grupa pilota završila je obuku za upotrebu nuklearnog naoružanja u Tiraspolu u Moldaviji. Svoju karijeru MiG-21M su završili 1990. godine u 21. lovačkom avijacijskom puku koji je bio stacioniran u bazi Uzundžhovo.

Paralelno sa verzijom MiG-21M u 1969. i 1970. uvedeni su u naoružanje i izviđači MiG-21R (Izdelije 94R, NATO oznaka Fishbed-H“). Šest aviona ušlo je u sastav 1. izviđačke avijacijske eskadrile 26. izviđačkog avijacijskog puka iz baze Tolbuhin (Dobrič). Povučeni su iz naoružanja 1995.

Verzija MiG-21MF (Izdelije 96F, NATO oznaka „Fishbed-J“) ulazi u naoružanje 1974. kada je u 1. lae 18. lap-a iz baze Dobroslavci stiglo prvih 9 aviona. Tokom 1975. stiže još 11 aviona i to u 1. lae 19. lap-a. Iste godine 19. puk dobija iz 18. puka dodatne avione da bi se njihov broj u eskadrili popeo na 18. Dvadeset godina kasnije, dakle 1995. godine preostalih 7 aviona MiG-21MF je modifikovano u izviđače, dobili su internu oznaku MiG-21MFR i kao takvi korišćeni do 2000. godine.

Treća generacija

Poslednja jednoseda lovačka verzija koja je uvedena u naoružanje bila je MiG-21bis. 1983. godine u 19. lap iz Graf Ignjatijeva stiže 30 novih aviona MiG-21bis (Izdelije 75A, NATO oznaka “Fishbed-L“) da bi 1985. godine bilo dobijeno još 6 polovnih aviona  sa vrlo malim naletom. To je bila prilika i da se avioni MiG-21M i MF predaju 21. lap-u iz baze Uzundžhovo koji 1984. dobija i avione MiG-21PFM iz 18. lap-a.

Tokom 1990. je iz SSSR isporučeno još 36 polovnih aviona, ovoga puta u podverziji MiG-21bis (Izdelije 75B, NATO oznaka “Fishbed-N“) koji su stigli iz Ukrajne, iz jedinica Vojnog okruga Odese. Iste godine jedna eskadrila 15. puka prelazi sa avionima MiG-21bis u bazu Balčik. Sa 72 primeraka MiG-21bis je najbrojnija varijanta MiG-a 21 u bugarskim vojno-vazduhoplovnim snagama.

Dvosedi

Pošto je razvoj dvosede verzije MiG-a 21 započeo nešto kasnije i kako su sovjetski stručnjaci prvo savetovali da se odmah iz učionice pređe na jednosed, gotovo sve države koje su početkom 60-tih nabavili prve verzije aviona svoje dvosede su dobili tek sredinom te decenije. Tako je i Bugarska tek 1966. dobila jedan MiG-21U (Izdelije 66-600; NATO oznaka „Mongol-A“). Ovaj avion dugo je ostao u službi i povučen je iz upotrebe 1992.

Sledeća isporuka dvoseda dogodila se 1969. kada je isporučen jedan avion verzije MiG-21US (Izdelije 68, NATO oznaka „Mongol-B“) da bi 1970. stiglo još 4 aviona. I ova verzija je povučena iz naoružanja 1992.

Najbrojniji je bio MiG-21UM (Izdelije 69, NATO oznaka „Mongol-B“) prvi avioni su u jedinice stigli 1974. a do 1982. primljeno je 27 aviona. Dodatnih 6 polovnih aviona stiglo je 1990. godine. Interesantno, 1982. godine tri aviona su prodata Kambodži dok je 94-te 10 aviona prodato Indiji.

Svi dvosedi ulazili su u jedinice koje su bile opremljene jednosedim lovcima-presretačima MiG-21 ali su takođe bili u naoružanju 2. školsko-borbenog avijacijskog puka koji je bazirao na aerodromu Kamenec a u okviru Vazduhoplovne akademije “Georgi Benkovski“. Ovaj puk je tokom 1980,tih primio na upotrebu i jednosede MiG-21PFM.

Početak kraja

Tokom 90-tih godina RV Bugarske je prošlo kroz nekoliko reorganizacija, broj jedinica je konstantno smanjivan kao i brojno stanje tehnike. Do 2000. godine povučene su sve varijante aviona MiG-21 osim verzija MiG-21bis i UM. Kako je prolazilo vreme mali broj preostalih aviona našao se u 3. lovačkoj avijacijskoj bazi Graf Ignjatijevo, u okviru Korpusa PVO, u  lovačkoj eskadrili 1/3.

U 2012. godini bilo je aktivno samo 6 aviona a krajem te godine i početkom 2013. avioni su zbog isteka resursa bili prizemljeni. U 2013. godini resursi su, zbog nedostatka dovoljnog broja lovačkih aviona i male operativnosti lovaca MiG-29, produženi na četiri aviona MiG-21bis i jednom MiG-21UM. U narednom periodu ponovo su jedan duži period prizemljeni da bi u decembru mesecu ove godine konačno bila doneta odluka o njihovom povlačenju iz upotrebe.

RV Bugarske koristilo je ukupno 226 aviona MiG-21 u 10 verzija a u udesima je izgubljeno ukupno 38 i to: tri MiG-21F-13, 4 MiG-21PF, 7 MiG-21PFM, dva MiG-21R, 5 MiG-21M, 6 MiG-21MF, dva MiG-21bis, jedan MiG-21US i 8 MiG-21UM.