MiG-21M 22823 – poslednji supersonični izviđač u Srbiji

Najzanimljiviji avion na posebnoj statičkoj izložbi ovogodišnjeg otvorenog dana 204. vazduhoplovne brigade na kojoj je bilo prikazano pet lovaca-presretača MiG-21 je zasigurno bio i najstariji avion među njima, primerak varijante MiG-21M sa evidencijskim brojem 22823. Nekada korišćen u svojoj osnovnoj nameni lovca-presretača vremenom je kod nas postao, moglo bi se slobodno reći, strategijski izviđački avion.

RV i PVO već nekoliko godina nema operativnih izviđačkih aviona a ako se budu ostvarili planovi njihovu ulogu će tek za nekoliko godina preuzeti bespilotne letelice.

Proizveden decembra 1971. primerak 22823 ušao je u registar JRV 12. januara 1972. i jedan je od 25 aviona MiG-21M koji su uvedeni u registar u periodu od 5. septembra 1970. do 12. januara 1972.

Do 1997. godine koristio se kao lovac-presretač i lovac-bombarder a zatim je te godine postao izviđač. Nakon Sporazuma o Kontroli naoružanja 1996. godina RV i PVO je ostalo bez aviona varijante MiG-21MF koji su bili modifikovani u izviđače i koji su nosili američki izviđački kontejner sistema LORAP (Long Range Aerial Panoramic photographic).

LORAP

Na samom početku 1980.tih godina Jugoslavija je od SAD dobila ponudu za nabavku izviđačkog sistema za koso aero-foto snimanje LORAP. Ova ponuda razmatrana je januara 1981. u Komandi RV i PVO da bi decembra 1982. bila primljena na upotrebu prenosna foto laboratorija sa tri kabine na prikolicama i drugom potrebnom opremom.

Američki stručnjaci za ovu opremu držali su tokom juna i jula 1983. 45-dnevni kurs u Vazduhoplovnom zavodu “Moma Stanojlović“ a početkom septembra iste godine Vazduhoplovno-opitni centar primio je jedan AFK KA-112A LORAP i dva kontejnera za ove kamere.

Kontejneri za ovaj sistem bili su specijalno izrađeni u Nemačkoj a za njegovo nošenje odabran je avion MiG-21MF koji je u odnosu na izviđača MiG-21R imao jači motor ali i potreban „podtrupni klirens“ za nošenje kontejnera ovog sistema. Modifikacija aviona izvršena je u Vazduhoplovno-opitnom centru i početkom januara 1984. godine počelo je ispitivanje prvog od četiri modifikovana aviona MiG-21MF (službena vojna oznaka L-15, u literaturi poznati i kao L-15M i L-15i) a 15. juna iste godine ovaj avion je preuzela 352. izviđačka avijacijska eskadrila na aerodromu Željava kod Bihaća koja je primila i dva kontejnera. Nakon toga je 1. avgusta u podzemnom objektu Klek izvršena i montaža prenosne foto-laboratorije.

Sistem LORAP se u JRV koristio za koso snimanje teritorije susednih država, avioni su leteli na visini od preko 10000 metara a domet kamera je iznosio 110 km. U početku, dok piloti nisu potpuno navikli na podtrupni teret bilo je malo nestabilnosti iako se letelo pravolinijski a bilo je i grubih sletanja. Sistem je kompletiran zemaljskom opremom za razvijanje, dešifrovanje i uvećavanje snimka. Snimanje vojnih aktivnosti svih suseda vršilo se jednom godišnje ali po potrebi i nekoliko puta. LORAP je mogao da se koristi i sa visina od 14000 metara jer je vrhunac leta aviona nosača to omogućavao a kamere nisu imale horizontalno ograničenje i u odnosu na putanju leta mogle su da snimaju levo i desno.

Zanimljivost vezana za ovaj sistem je da su dvojica podoficira 352. iae ustanovili da su kontejneri isporučeni sa posebno napravljenim spojem koji je pregrevao ceo kontejner. Posle određenog vremena upotrebe moglo je doći do požara koji bi progutao i kontejner ali i avion. Srećom izviđačke misije nisu bile tako duge a tehničari su uspeli da eliminišu ovaj problematičan spoj čime je moguća loša namera isporučioca bila osujećena.

Nakon Sporazuma o kontroli naoružanja tokom 1996. i 1997. godine 352. iae ostala je bez sva četiri aviona MiG-21MF pa su za nošenje sistema LORAP odabrana četiri aviona MiG-21M od kojih je međutim samo primerak sa ev. brojem 22823 modifikovan 1998. godine a preostali su služili za trenažu pilota i rezervu u slučaju gubitka modifikovanog aviona.

Ovaj avion je nakon radova ušao u sastav 1. avijacijskog odeljenja 353. izviđačke avijacijske eksadrile jer je 352. iae rasformirana još ranije, krajem maja 1997. godine. Posle agresije NATO-a 1999. kada su uništena tri MiG-21M 353. iae i nakon povlačenja aviona MiG-21R decembra 2003. avion 22823 ostao je jedini supersonični izviđački avion u RV i PVO. Rasformiranjem 353. iae krajem 2006. godine nastalo je 1. izviđačko avijacijsko odeljenje tada 204. avijacijske baze a već sledeće godine 22823 je prizemljen zbog isteka životnog veka i ponuđen na prodaju.

Niko ga nije kupio i avion se i danas nalazi na aerodromu Batajnica.